Jólakuldinn (enn þusað um háloftin)

24.12.2012 | 01:45

Jólakuldinn (enn þusað um háloftin)

Jú, jólin verða köld, en samt sleppum við betur en á horfðist um tíma. Fyrir því eru að minnsta kosti tvær ástæður. Önnur er sú að spárnar virðast almennt vanmeta hlýnun heimskautalofts yfir sjó eða gisnum hafís að vetrarlagi sé spáð fimm daga eða meir fram í tímann. Spárnar hafa því heldur mildast eftir því sem nær hefur dregið jólum.

En við fjöllum um hina ástæðuna í pistlinum hér að neðan. Til skýringar fylgir kort - ekki alveg auðvelt ásýndar - og eru þeir lesendur sem sjaldan líta inn á hungurdiskum beðnir velvirðingar. Kortið er úr líkani evrópureiknimiðstöðvarinnar og gildir kl. 18 á jóladag.

Hér má sjá hæð 500 hPa-flatarins (heildregnar línur), þykktina (rauðar strikalínur) og iðu (bleikgrá svæði - en við skulum ekki gefa henni gaum að sinni). Auk þess eru nokkrar örvar og tölur á kortinu - við skýrum þær hér að neðan. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfsins, því meiri sem hún er - því hlýrra er loftið.

Fimmhundruð hPa-flöturinn er um það bil miðju veðrahvolfinu. Jafnhæðarlínurnar (svartar) eru dregnar á 6 dekametra bili, það er 510 dam línan sem sker Norðausturland og 516 dam jafnhæðarlínan liggur rétt suðvestan við land. Þykktin er einnig mæld í dekametrum, 510 dekametra línan þverar landið, en 504 snertir norðanverða Vestfirði.

Kuldapollurinn við Austur-Grænland er allsvakalegur, við sjáum 4860 metra jafnþykktarlínuna hringa sig utan um hann. Ekki er vitað til þess að þykktin hafi nokkru sinni orðið svo lág á Íslandi.

Örvarnar sýna hvernig þykktarlínurnar færast til. Þær bláu sýna aðstreymi af köldu lofti, en þær rauðu hlýtt aðstreymi. Við sjáum að kuldaaðstreymið er meira til austurs heldur en til suðurs. Kalda aðstreymið er ekki sérlega mikið yfir Íslandi og ekki er langt í hlýtt aðstreymi yfir Grænlandshafi.

Það sem virðist ætla að bjarga okkur frá beittasta kuldanum er lægðin yfir Vestur-Grænlandi. Hún sést ekki á kortinu sem við litum á í pistli gærdagsins - enda myndast hún ekki fyrr en á jólanótt, í norðanstrengnum frá norðurpólnum. Hún kippir öflugasta strengnum til vesturs fyrir sig og byrjar að dæla hlýrra lofti norður á Grænlandshaf (rauðu örvarnar). Þar með stíflast kuldaaðstreymið að norðan.

En kalda loftið fer svosem ekki neitt - það fylgir lægðinni ekki í gegnum Grænland þótt eitthvað sleppi yfir. En það mun smám saman hlýna, jafnvel þar sem það er. Sjálfsagt er hörkugangur í hafísmyndun á svæðinu.

En rætist þessi spá reiknimiðstöðvarinnar fylgir hlýja aðstreyminu háskýjabakki á Grænlandshafi, blika eða cirrostratus (Ci). Hann ætti að vera sjáanlegur strax á jóladag og ef menn rýna í hann má sjá skýin berast til austurs í háloftavestanáttinni. Skömmu síðar eiga að verða til tvær litlar lægðir með allmiklum éljabökkum sem síðan bíða þess að háloftalægðin snúi til baka eftir að hafa tekið langa lykkju til suðurs. Ferðin sú er merkt með gráum örvum og dagsetningum.

Hér greinir síðan á um framhaldið - reiknimiðstöðin er mjög krassandi - lægð um 950 hPa við Suðausturland á föstudaginn. Bandaríska veðurstofan er ekki eins afgerandi. Lítið er að marka þessar framtíðarspár, en þegar gerðarlegum kuldapolli úr norðri er sleppt út yfir hlýtt Atlantshafið er vissara að hafa augu á ástandinu.

Ég óska lesendum hungurdiska gleðilegra jóla. Pistlagerð er óljós jóladagana.

Flokkur: Vísindi og fræði | Breytt s.d. kl. 01:48 | Facebook