Í heiðhvolfinu um miðjan júní

Hungurdiskar hafa að undanförnu litið til heiðhvolfsins um það bil einu sinni í mánuði. Veðurnördum er hollt að fylgjast með árstíðasveiflunni þar. Kortið er úr gfs-líkani bandarísku veðurstofunnar.

Það sýnir mestallt norðurhvel norðan 30 breiddarstigs. Jafnhæðarlínur 30 hPa-flatarins eru svartar og heildregnar (merkingar í dekametrum) en litaðir fletir sýna hita. Með því að stækka kortið má sjá hitakvarðann mun betur.

Af massa lofthjúpsins eru aðeins 3% ofan við 30 hPa-flötinn. Þar er þó margt á seyði. Hér er allt kortið undirlagt af einni hæð. Miðja hennar er ekki langt frá norðurskautinu. Þar skín sól nú allan sólarhringinn og tekst henni að hita loftið upp í -40 til -50 stig. Sunnar er hitinn heldur lægri - en ofar er hann enn hærri, nær jafnvel frostmarki við svokölluð heiðhvörf - mörk heiðhvolfs og miðhvolfs. Þar fyrir ofan er hins vegar mjög kalt á sumrin - á slóðum silfurskýja.

Sýnilegt geislaróf sólarinnar á greiða leið gegnum lofthjúpinn og hitar hann að mestu óbeint - með því að hita fyrst yfirborð jarðar. Loftið í heiðhvolfinu stöðvar hins vegar útfjólubláa hluta sólargeislanna að miklu leyti. Sérstaklega eftir að þeir eru búnir að mynda óson. Hungurdiskar hafa áður gefið ósoni gaum og verður það ekki endurtekið nú.

En kortið sýnir að 30 hPa flöturinn er nú í meira en 24 km hæð (= 2400 dekametrar). Við tökum sérstaklega eftir því að austanátt er ríkjandi um allt norðurhvel í þessari hæð. Ef eldgosaafurðir ná upp í þessa hæð að sumarlagi berast þær til vesturs. Þessa dagana er verið að minnast aldarafmælis gossins í Novarupta eldstöðinni við Katmaifjall í Alaska snemma í júní 1912. Þetta er talið mesta eldgos utan hitabeltisins á 20. öld. Öskuskýið hefur örugglega sést hér á landi nokkrum dögum eftir megingosið - þá væntanlega komið úr austri.

Við munum trúlega sjá svipað ástand í 30 hPa-fletinum eftir mánuð - en síðan fer hæðin að brotna niður. Það verður reyndar eitt fyrsta merki þess að sumarið sé ekki endalaust. Athyglisvert veður að fylgjast með því.

Meðan austanáttin er ríkjandi í heiðhvolfinu er fréttaflutningur á milli þess og veðrahvolfsins lítill. Að vetrinum er því öfugt farið þegar vestanátt ríkir í öllum hæðum (nema niður undir jörð). Þá grípur veðrahvolfið upp fyrir sig og togar og aflagar heiðhvolfið á ýmsa lund. Sömuleiðis geta atburðir í heiðhvolfinu þá truflað veður neðar.

Sumaraustanáttin nær ekki alveg niður úr heiðhvolfinu þannig að oftast er vestlæg átt að meðaltali ríkjandi við veðrahvörfin á sumrin. 

Athugasemdir

[Ágúst H Bjarnason, 16.6.2012 kl. 09:15]

Sæll Trausti

Þar sem þú ert kominn upp í heiðhvolfið, langleiðina út í geim, sendi ég þér þetta frá American Geophysical Union sem dagsett er 19. júní 2012:

 White Hose and Agencies Focus on Space Weather Conserns.  Sjá hér.

 “Space weather is a serious matter that can affect human economies around the world..."

Með góðri kveðju

[Trausti Jónsson, 18.6.2012 kl. 00:58]

Sæll Ágúst. Ég er nú ekki alveg úti í geimnum í þessum pistli. En vaxandi áhugi er á geimveðri - líka hér á landi. Ég hef þó ekki heyrt af raunverulegu hættumati í því sambandi - ástæða er til að líta á málið. Ferðamannageirinn vill hins vegar reglubundnar norðurljósaspár og mér skilst að Veðurstofan ætli eitthvað að huga að því máli fyrir haustið.