Afbrigðilegir desembermánuðir 1

Hungurdiskar taka í dag hvíld frá kuldakastinu sem enn plagar stóran hluta landsins. Við víkjum þó fljótlega aftur að veðurstöðunni því mikill atgangur verður á Atlantshafinu næstu viku - þó að mestu sunnan við okkur. Spár eru þó afskaplega óstöðugar - við verðum því að bíða nánari frétta.  

Á undanförnum mánuðum hafa hungurdiskar reynt að búa til lista yfir þá mánuði sem hafa skorið sig úr hvað tíðni vindátta varðar. Niðurstöður hafa verið birtar í tveimur pistlum hvern mánuð. Nú er litið á sunnan- og norðanáttadesembermánuði. Síðar kemur að austan- og vestanáttunum. Flokkunin er gerð eftir fimm aðferðum sem byggja á mismunandi gögnum.

1. Mismunur á loftþrýstingi austanlands og vestan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1881. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri vestanlands heldur en eystra séu norðlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi norðanáttin verið.

Að þessu máli er desember 1916 mesti norðanáttarmánuðurinn. Hann var líka býsna kaldur. Þessi eftirmæli fær hann í hnotskurn: Þurrviðrasöm og lengst af góð tíð sv-lands, en harðari með nokkrum snjó na-lands. Kalt. Mestan sprett átti kuldinn dagana 10. til 23. Næstmesti norðanáttardesember kom 1925. Tíð var þá talin hagstæð nema á Norðausturlandi, kalt var í veðri. Nær okkur í tíma er desember 1973 - hann er í þriðja sæti.

Sunnanáttin var mest í desember 1953. Ritstjórinn man hann ekki - en man þó að einum til tveimur áratugum síðar lifði minning hans enn fyrir óvenjumikla umhleypinga og illviðri. Í öðru og þriðja sæti eru desember 1881 og 1896. Þeir fengu ekki slæma dóma þrátt fyrir umhleypinga.

2. Styrkur átta eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949.

Norðanáttin var mest á þessu tímabili í desember árið 2000. Tíð var talin hagstæð og góðviðrasöm. Í öðru sæti er desember 1981 og desember 2009 í því þriðja. Desember 1973 er í sjöunda sæti. Sunnanáttin var mest 1953 og næstmest 1991.

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðvestan, norðan, norðaustan og austanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala norðlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874. Sunnanáttin er metin á sama hátt.

Hér er norðanáttin mest 1916 - hún hefur greinilega verið óvenju mikil í þeim mánuði. Í öðru sæti er desember árið 2000 og desember 1985 í þriðja sæti. Sunnanáttin var mest 1953 og síðan eru 1890 og 1932 í öðru sæti.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð.

Enn er 1916 langmestur norðanáttardesembermánaða, 1925 er í öðru sæti og 1950 í því þriðja. Mikil norðanillviðri gerði í desember 1950. Sunnanáttin er mest í desember 1890 - síðan kemur 1933 og 1953 þar á eftir.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum. Hér er desember 1878 mestur norðanáttarmánaða og desember í fyrra, 2010 næstefstur. Í þessum tveimur mánuðum var loftþrýstingur einstaklega hár. Skýjahula hefur aldrei verið jafnlítil eða minni í desember í Stykkishólmi frá 1873 til okkar daga eins og 1878. Heiðskírt var á öllum athugunartímum frá jóladagskvöldi til áramóta og fleiri heiðskírir dagar voru fyrr í mánuðinum - en það var ansi napurt.

Sunnanáttin í 500 hPa var mest í desember 1953 og þar á eftir koma desember 1933 og 2007.

Ætli við segjum sunnanáttina ekki mesta 1953 og að mesta norðanáttin hafi verið 1916.

Athugasemdir

[Björn Jónsson (IP-tala skráð) 10.12.2011 kl. 00:16]

Í 3. tek ég eftir að austanátt er inni í heildartölu norðlægra átta. Það loft sem hingað berst í austanátt getur ýmist verið upphaflega ættað úr norðri eða suðri. Þýðir þetta að algengara er að austanátt sé af norðlægum uppruna?

PS Þakkir fyrir sérlega fræðandi blogg, eitt það allra besta hérlendis (a.m.k. fyrir nörda).

[Trausti Jónsson, 10.12.2011 kl. 01:59]

Það er rétt hjá þér Björn að austanáttin er hér talin til norðlægra átta og sömuleiðis er rétt að telja það óheppilegt. Ég er alltaf nokkuð hugsi yfir þessu og breyti vonandi til síðar - þó varla áður en þessari ákveðnu mánaðayfirferð er lokið. En hér er þetta hliðarafurð úr öðru verki. En þetta er aðferð sem gefur niðurstöður sem verst falla að hinum aðferðunum fjórum. En bestu þakkir fyrir lofið - ekki veitir af.