Hversu mikið kuldakast?

Eftir að venju fremur kalt (eða hlýtt) hefur verið á landinu í nokkra daga vex áhugi á samanburði veðurs í fortíð og nútíð. Það er eðlilegur áhugi en sannleikurinn er sá að samanburður er oft ekki auðveldur. Þótt sambærileg köst komi hitta þau auðvitað ekki alltaf á sömu mánaðardagana. Því lengra sem kastið er því auðveldari verður samanburðurinn. Núverandi kuldakast er ekki orðið nægilega langt til þess að það skeri sig greinilega úr fjöldanum í fortíðinni. En það telst nú samt ekki alveg venjulegt.

Lausleg könnun bendir til þess að ámóta köst geri í desember á 8 til 10 ára fresti. Sé hins vegar miðað við fyrstu vikuna eingöngu er kastið óvenjulegra. Hægt er að gera samanburð af þessu tagi á nokkra vegu.

Einfaldast er að reikna meðalhita fyrstu 5 daga desembermánaðar og bera saman aftur í tímann. Síðustu 60 árin (lítil óvissa í samanburði) hafa þessir 5 dagar aðeins einu sinni verið kaldari í Reykjavík, það var í desember 1961. Á Akureyri er engin desemberbyrjun á þessu tímabili kaldari heldur en nú.

Hægt er að ná samanburði í Reykjavík lengra aftur (slæðing af árum fyrir 1920 vantar þó í samanburðinn og hann er stundum ekki alveg á jafnréttisgrundvelli). Þá kemur í ljós að mun kaldara var í byrjun desember 1892 og 1936 og nokkru kaldara 1885, 1887, 1891 og 1895. Flest tilvikin eru sem sagt á 19. öld - á alræmdu kuldaskeiði. Dæmið frá 1936 er hins vegar úr hlýindaskeiðinu mikla á árunum 1920 til 1965. Þetta er e.t.v. gott dæmi um að kuldaköst eru algeng á köldum skeiðum, en mestu hlýskeið eru alls ekki ónæm fyrir þeim.

Samanburður af þessu tagi er ekki alveg sanngjarn fyrir stutt tímabil því í öðrum árum geta hafa komið ámóta eða kaldari kaflar sem ekki hitta á sömu daga. Sanngirnin verður meiri eftir því sem dögunum fjölgar. Ég hef gert gróflega talningu á ámóta köflum í desember. Þá kemur í ljós að síðasta vika nóvember 1965 var ámóta köld og síðastliðnir 7 dagar (til og með 5. desember).

Nokkrar ámóta kaldar vikur eru í öðrum desembermánuðum síðustu 60 ára - en seinna í mánuðinum. Það þýðir að búast má við svona kafla einhvern tíma í desember á 8 til 10 ára fresti. Sé leyft að hiti fari rétt yfir frostmark einn dag inni í frostakafla fjölgar köflunum nokkuð. Reyndar fór hiti í +0,1 stig í Reykjavík 2. desember (síðastliðinn föstudag), þannig að frostakaflinn „okkar“ nú er ekki alveg tandurhreinn eða syndlaus (þótt við höfum látið svo) - fyrri köflum var ekki veittur slíkur afsláttur þegar leitað var.

Mikil kuldaköst eru líkleg til þess að skila mörgum kuldametum. Fjölmörk desemberlágmarksmet einstakra stöðva hafa þegar fallið í þessu kasti en einkum á stöðvum sem ekki hafa athugað lengi. Við getum gert þau mál upp þegar kastinu er lokið (eða það lengra komið). Aðrir veðurbloggarar gætu þó komið með fréttir af slíku áður - en spáð er áframhaldandi kulda.

En til að menn hafi eitthvað að bíta þangað til er rétt að láta lista yfir lægsta lágmark á einstökum veðurstöðvum í desember fylgja í viðhengi. Listinn nær til 2010 - ný met eru ekki á listanum en sjá má að þau eru allnokkur. Í þetta sinn er listinn fjórskiptur. Fyrst koma allar sjálfvirkar stöðvar (líka stöðvar Vegagerðarinnar) þeim er raðað eftir lægsta lágmarki. Vilji menn t.d. raða eftir stafrófsröð er bara að líma listann inn i töflureikni og velja röðun (sort) eftir því sem við á. Nú er lágmarksklukkustund nefnd í listanum og er það nýmæli. Það þýðir þó að fleiri endurtekningar (metajafnanir) eru fleiri í listanum en í þeim sem áður hafa birst á hungurdiskum.

Lægstu lágmörk á sjálfvirku stöðvunum (til 2010) eru þessi:

byrjar	nær til	metár	metdagur	metklst	met		stöðvarnafn
1997	2010	2004	23	18	-30,6		Setur
1993	2010	2004	24	2	-28,9		Þúfuver
1996	2010	2010	22	23	-28,6		Mývatn
1993	2010	1999	18	13	-28,2		Veiðivatnahraun
2003	2010	2010	22	18	-28,1		Möðrudalur sjálfvirk stöð
2003	2010	2010	22	22	-28,1		Möðrudalur sjálfvirk stöð
2003	2010	2010	22	23	-27,9		Svartárkot sjálfvirk stöð
2003	2010	2010	22	24	-27,9		Svartárkot sjálfvirk stöð
2005	2010	2010	22	8	-27,7		Brúarjökull B10
2005	2010	2010	22	12	-27,7		Brúarjökull B10
2005	2010	2010	22	16	-27,7		Brúarjökull B10

Ég held að svona lágar tölur hafi ekki enn sést í yfirstandandi kasti. Lægstu gildin eru úr Þorláksmessukastinu 2004 en síðan mörg úr skammvinnu kuldakasti rétt fyrir jól í fyrra (2010).

Neðan við þennan lista í viðhenginu kemur listi sem nær yfir skeytasafn í gagnagrunni Veðurstofunnar. Við sleppum honum hér (en sjá viðhengið), hann er efnislega mjög líkur þriðja listanum en hann nær til mannaðra stöðva á tímabilinu 1961 til 2010. Þar eru lægstu tölurnar:

stöð	byrjar	nær til	metár	metdagur	met		stöðvarnafn
490	1961	2009	1995	26	-32,2		Möðrudalur
495	1961	2010	1995	26	-29,2		Grímsstaðir
892	1965	2003	1977	19	-28,5		Hveravellir
468	1961	2010	1995	26	-28,2		Reykjahlíð
449	1973	1977	1977	19	-27,5		Sandbúðir
473	1961	2010	1988	25	-26,8		Staðarhóll
945	1961	1982	1974	22	-26,8		Þingvellir
542	1969	1998	1982	18	-26,5		Brú á Jökuldal I
462	1961	2010	1995	26	-25,5		Mýri
462	1961	2010	1995	27	-25,5		Mýri

Hér er annar í jólum 1995 áberandi og kaldur 19. árið 1977. Fyrir neðan þennan lista má sjá lægstu lágmörk á stöðvunum á árabilinu 1924 til 1960:

stöð	byrjar	nær til	metár	metdagur	met		stöðvarnafn
490	1938	1960	1949	21	-31,5		Möðrudalur
495	1924	1960	1936	3	-29,5		Grímsstaðir
466	1924	1931	1925	30	-26,8		Grænavatn
468	1937	1960	1949	21	-25,0		Reykjahlíð
388	1935	1954	1936	4	-21,9		Skriðuland
301	1924	1936	1936	4	-21,6		Kollsá í Hrútafirði
452	1937	1960	1960	24	-21,3		Sandur
422	1929	1960	1936	3	-20,8		Akureyri
317	1938	1946	1941	12	-20,5		Núpsdalstunga
945	1937	1960	1950	14	-20,5		Þingvellir

Hér er kastið 1936 sem lítilega var minnst á að ofan áberandi en aðeins fjórar stöðvar ná -25 stigum eða meira á öllu tímabilinu. Að lokum eru nokkur eldri lágmarksmet en sá listi er enn í vinnslu og kann að vera gloppóttur.

ár	dagur	met		stöðvarnafn
1917	9	-34,5		Möðrudalur
1917	10	-30,0		Grímsstaðir á Fjöllum
1917	16	-22,3		Möðruvellir
1917	16	-22,0		Akureyri
1917	17	-22,0		Vífilsstaðir
1880	25	-21,1		Stykkishólmur
1906	27	-21,0		Holt í Önundarfirði
1880	18	-20,4		Grímsey
1880	18	-18,8		Teigarhorn
1880	26	-18,7		Reykjavík

Hér má sjá Íslandsmet desembermánaðar -34,5 stig. Það er frá Möðrudal á Efra-fjalli (held ég að sagt hafi verið) 9. desember 1917. Lægsta lágmark Akureyrar (eftir 1881) er einnig úr sama mánuði - undanfara frostavetrarins 1918. Reykjavíkurlágmarkið er enn eldra, frá öðrum jóladegi 1880. Desember það ár var undanfari frostanna 1881. Skelfilegan byl gerði þá á landinu þriðja og fjórða jóladag og sá vart milli húsa í Reykjavík í heljarfrosti. Lægðin sú virðist hafa verið athyglisverð - endurgreiningin ameríska nær henni illa eins og flestum veðrum þessa dæmalausa frostavetrar.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• lægstu lágmörk desember

Athugasemdir

[Ari (IP-tala skráð) 6.12.2011 kl. 03:25]

Þetta er fróðlegt, takk. Var að rýna í listann og það kemur mér á óvart að lágmarkin í Reykjavík hafi ekki verið lægri, því mér finnst það einhvern veginn í minningunni (falskar minningar syndrom)  2005-2010= -10.8  er ekkert svakalegt, -12.1 árið ´99 (96-10) svo sem heldur ekki. Fannst einhvern tímann seinustu 15 ár hafa verið -15 í desember en ég hef kannski ruglað saman minningum um fyrri hluta janúar og desember saman? p.s. er hægt að sjá svona lágmörk f. janúar líka?

[óli Hilmar Briem Jónsson (IP-tala skráð) 6.12.2011 kl. 09:53]

Sæll Trausti

Takk fyrir fróðlegar (kulda) tölur og auðvitað er stóra spurningin hversu langvinnur

frostakaflinn verður.  Annars eru þetta engin aftök , amk. ekki enn og verða etv. ekki.

Hungurdiskar spá ekki , en það er samt ekki hjá því komist að rýna í kortin og þá

kemur maður enn og aftur að misræmi spáa. Kort hér á þessum vef segir

lægsta hitastig næsta sunnudag verða um 10 C frost inná miðhálendi og það

sama segir kort á forsíðu Veðurstofu , www.vedur.is. Síðan er frétt í dag á

mbl.is um að Veðurstofan spái um 25 C frosti næsta sunnudag.!!  Hvernig má

svona munur verða ? . Yfir 100 % skekkjumörk / fráviksgildi ( frá sama aðila ?)

[Trausti Jónsson, 7.12.2011 kl. 00:41]

Ari. Þessir kuldar sem þú minnist hafa sjálfsagt orðið janúar. Við lítum á þá síðar. Óli Hilmar - ég veit ekki hvernig þessar tölur sem þú nefni eru til komnar. Tuttugu og fimm stiga frost eða meira er líklegast á aðfaranótt föstudags - þegar mesta kuldanum verður sturtað suður yfir landið (sjá næsta bloggpistil) og vindur í háloftunum snýst úr vestri í norður. Eftir það á að hlýna talsvert - alla vega víðast hvar á landinu.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 10.12.2011 kl. 11:40]

Mesta frost síðan 1981 mældist reyndar í nóvember 2004, -15,1 stig þ. 19.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 10.12.2011 kl. 11:40]

Í Reykjvík sem sé.