Dagurinn styttist

Nú eru jafndægur á hausti í nánd og dagurinn styttist hratt. Við gætum litið á almanak háskólans og flett því upp hversu hratt dagurinn styttist. Þeir lesendur sem hafa almanakið við höndina ættu að líta á tölurnar þar - en hér lítum við á hámarkssólskinsstundafjölda sem mælst hefur hvern dag septembermánaðar síðastliðin 87 ár í Reykjavík en í tæp 60 ár á Akureyri. Á síðarnefnda staðnum vantar 4 septembermánuði inn í röðina sem notuð er.

Nú verður að hafa í huga að engin fjöll eru í almanakssólargangi og því síður húsbyggingar eða aðrir tilviljanakenndir skuggavaldar. Auk þess verða lesendur að vita að ýmislegt miður skemmtilegt getur plagað hefðbundnar sólskinsstundamælingar og úrvinnslu þeirra. Hungurdiskar gefa ekki út heilbrigðisvottorð á þessar mælingar - en við vonum þó að lítið sé um villur.

Þegar mælingar hafa verið gerðar um áratuga skeið eru allmiklar líkur á að einhver nærri því heiðskír dagur sé inni í mælingaröðinni. En lítum á myndina.

Lárétti ásinn sýnir daga septembermánaðar, en sá lóðrétti klukkustundir. Fyrstu þrjá daga mánaðarins er hámarkssólskinsstundafjöldi um 14 klukkustundir í Reykjavík en um 12 stundir á Akureyri. Ætli við verðum ekki að trúa því að þessa daga hafi sólin skinið nánast allan þann tíma sem mögulegur er.

Sólskinsstundum fækkar síðan jafnt og þétt eftir því sem á mánuðinn líður. Gildið 11,8 stundir á Akureyri þann 14. september 1995 er trúlega rangt. Það þarf þó að athuga það sérstaklega. Í september munar ekki miklu á stjarnfræðilegum sólargangi í Reykjavík og á Akureyri, en fjöll skyggja mun meira á fyrir norðan heldur en syðra.  

Sé leitnin reiknuð á rauðu Reykjavíkurlínuna kemur í ljós að hámarkssólskinsstundafjöldi minnkar um 6,5 mínútur á dag - skyldi því bera saman við almanakið? Á Akureyri lækkar hámarkið um nærri 7 mínútur á dag.

En heiðskírir septemberdagar eru afskaplega fáir. Ef trúa má skýjahuluathugunum hefur aldrei orðið algjörlega heiðskírt í Reykjavík í september frá 1949 að telja. Þeir þrír dagar sem komist hafa næst því eru 18. september árið 1950, sá 17. árið 1957 og hinn 13. árið 1986.

Hversu margar yrðu sólskinsstundirnar ef heiðskírt væri alla daga septembermánaðar? Í Reykjavík væru þær 365, en 312 á Akureyri. Við fáum vonandi aldrei að upplifa það - ég held að heimsendir væri þá í nánd. En flestar hafa sólskinsstundirnar orðið 186,9 í september í Reykjavík. Það var í þeim kalda september 1975. Við sjáum að sólin hefur þá skinið meir en helming þess tíma sem hún var á lofti. Meðaltalið er mun lægra, 126 stundir. Trúlega mun sólskinsstundafjöldi september í Reykjavík einhvern tíma í framtíðinni ná 200 stundum (án þess að heimsendis sé að vænta).

Meðalsólskinsstundafjöldi er svipaður í Reykjavík og á Akureyri í maí til ágúst, en Reykjavík hefur þó ætíð vinninginn þegar litið er á hámarkssólskinsstundafjölda mánaðanna. Þess vegna kemur talsvert á óvart að fleiri sólskinsstundir mældust á Akureyri í september 1976 heldur en nokkurn tíma hefur mælst í september í Reykjavík. Að vísu munar ekki nema tæpum tveimur stundum (186,9 í Reykjavík en 188.7 á Akureyri) - ansi gott sé tekið mið af þeirri forgjöf sem Reykjavík hefur vegna lægri fjalla.

 

Athugasemdir

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 20.9.2011 kl. 21:00]

Þetta beinir athyglinni að því hvernig fólk skilgreinir hugtakið skammdegi! Uppgötvaði það fyrir tveimur árum eða svo að það er jafn eldfimt viðfangsefni og loftslagsbreytingarnar.

[Trausti Jónsson, 21.9.2011 kl. 01:19]

Já Þorkell það er lengi hægt að deila um það. Á mínum heimahól í Borgarnesi var miðað við þann tíma sem sólin náði ekki yfir skörðin í Hafnarfjalli, um 5. nóvember til 5. febrúar. En það er auðvitað mjög staðbundið - sú skilgreining nær varla yfir í næstu götu. Ég held nú líka upp á aðra skilgreiningu en hún miðar við 15 gráðu sólarhæð á hádegi. Þá er skammdegið talsvert lengra en Hafnarfjallið mælir - fulllangt að flestra annarra smekk held ég.

[Sigurður Þór Guðjónsson, 21.9.2011 kl. 02:03]

Skammdegið er frá 11. nóvember og út janúar í Reykjavík. Þá er sólin á lofti minna en einn þriðja af því sem hún verður mest á lofti. Deilum ekki um það óumdeilanlega!