Hvítar flygsur í Reykjavík 10. júní

Þegar þetta er skrifað - kringum miðnætti fimmtudagskvöldið 9. júní falla hvítar flyksur úr lofti í Reykjavík. Mér sýndist áðan að snjór væri niður í um það bil 300 metra hæð á Esjunni og hiti er um frostmark bæði í Þrengslum og á Hellisheiði. væntanlega í snjókomu. Úrkoma er sjaldan viðvarandi í norðanátt á þessum slóðum en meðan hún gengur yfir getur hiti á láglendi farið enn neðar. Kannski festir snjó stutta stund í efri byggðum höfuðborgarsvæðisins, en varla lengi.

Við lítum á mynd sem sýnir vind og hita í 850 hPa fletinum (um 1400 metra hæð) í hirlam [high resolution limited area model] spá sem gildir um hádegi föstudaginn 10. júní. Þetta er ekki alveg létt að skoða en það er samt vel þess virði.

Jafnhitalínur eru sýndar með bláum strikum þar sem frost er (erfitt er að lesa úr þeim), græna línan er frostmark og þær rauðu sýna hita ofan frostmarks. Allar jafnhitalínur eru dregnar með 2 stiga millibili. Langhlýjasta loftið er norðaustast á kortinu. Þar er hiti yfir 8 stig og ekki er langt í 12 stiga línuna. Kaldasta loftið er hér komið suðvestur fyrir land og þar má einhvers staðar sjá mínus 8 jafnhitalínu. Sú lína er nú um miðnættið (aðfaranótt fimmtudags) yfir Norðurlandi en hefur þegar hér verður komið sögu borist suðvestur fyrir landið.

Fyrir norðan land má sjá hvernig vindörvar liggja þvert á jafnhitalínurnar og þar ber vindur hlýtt loft í stefnu sína. Nær landi liggja vindörvar og jafnhitalínur nokkurn veginn samsíða. Þar helst hiti svipaður, austast eykst flatarmál bláu svæðanna heldur. En það er samt von til þess að loft sem er 0 til  mínus 3 stig komist vestur fyrir landið. Ef austanáttin nær alveg til vesturlands hlýnar hún heldur í niðurstreymi, rétt eins og litli græni hringurinn sýnir loft á niðurleið í vesturjaðri Vatnajökuls (reyndar fjalls í líkaninu sem er einungis til þar en ekki í raunveruleikanum).

Uppi í 500 hPa er myndin svipuð. Sömu tákn eru notuð nema hvað hvergi er þar frostlaust.

Í norðausturhorninu má sjá mínus 14 jafnhitalínuna, ótrúleg hlýindi það enda hitamet slegin í Norður-Noregi. Í Saltdal í Nordlandfylki fór hitinn í 31,8 stig, Lausafregnir herma að það sé hæsti hiti sem mælst hefur í öllum Norður-Noregi í júní frá því að mælingar hófust og hiti fór í yfir 23 stig í Lofoten-eyjaklasanum. Vonandi berast nánari fréttir af því síðar, en norska veðurstofan hafði í dag mestar áhyggjur af úrfellisrigningu og flóðum sunnar í landinu - og á íþróttamótinu á Bislettvelli í Osló.

En aftur til Íslands. Hér sjáum við að flestar vindörvar blása meðfram jafnhitalínum þannig að hvorki gengur né rekur með hlýtt og kalt aðstreymi. Þeir sem hafa dug til að rýna nákvæmlega í kortið sjá þó að undantekningar eru frá megindráttunum og þær undantekningar skipta máli þegar til lengdar lætur.

Þessa dagana er gengið á veðurfræðinga og þeir spurðir um það hversu óvenjulegur kuldinn sé. Svarið við því er þannig að sé miðað við upphaf júnímánaðar er kuldinn svipaður og búast má við á um það bil 10 ára fresti. Ámóta kuldaköst komu á þessum tíma bæði 2001 og 1997. Kastið 1997 var snarpara sérstaklega vegna þess að á undan því fóru nokkrir mjög hlýir dagar með hita vel yfir 20 stigum norðanlands. Þá stóðu smáþjóðaleikar yfir í Reykjavík og mátti sjá hvít korn fjúka um Laugardagsvöllinn meðan á keppni stóð. Þá gerði alhvítt á láglendi í kringum Selfoss.

Sumir benda réttilega á að nú hafi kuldakast staðið í þrjár vikur og spyrja hversu óvenjulegt það sé. Til að geta svarað þessu gríp ég til morgunhitaraðarinnar miklu úr Stykkishólmi. Sé tímabilið 19. maí til 9. júní á árunum 1846 til 2011 lagt undir kemur í ljós að 2011 lendir í 25. neðsta sæti af 166. Slakur árangur? Langkaldast var þetta tímabil 1860, meðalhiti 1,7 stig, meir en þremur stigum kaldara en nú (5,0 stig).

Sé litið á síðustu 70 ár lendir 2011 í 6. sæti. Langkaldast á þessum tíma var 1949, meðalhiti 3,1 stig. Í mig hringdi athugull og fróður maður í dag og rifjaði upp þann einkennilega júnímánuð og umskiptin miklu sem þá urðu. Ég þakka honum fyrir það. Fyrst hlýnaði austanlands, í kringum þann 10. og um það bil viku síðar kom mikil hitabylgja sem virðist hafa greipst í þá sem hana upplifðu - umskiptin voru svo mikil. Þrátt fyrir gríðarkalda byrjun endaði mánuðurinn í Reykjavík í nærri því 10 stigum, vel yfir meðallagi - hvaða 30-ára tímabils sem er.