Óþverraveður í dag (23. maí)

Óþverraveður var á landinu í dag, hvöss norðanátt með slyddu og snjókomu á Norður- og Austurlandi og öskubyl um hluta Suðausturlands. Einnig var leiðindaveður á Vesturlandi. Um miðnæturbil mátti sjá óvenjulegt samspil ljóss og skuggalegra skýja á himni yfir höfuðborginni. Mikið kóf var norðurundan og erfitt að greina hvað af því voru éljadrög og hvað aska.

Hríðarkast af þessu afli er auðvitað ekki algengt seint í maí, þótt ekki þurfi að leita mörg ár aftur í tímann til að finna ámóta. Ég veit að algengustu köstin á þessum tíma koma þegar snörp lægðardrög koma suðaustur yfir Grænland en aðstæður eins og þær sem við nú búum við eru sjaldséðari. Meir um þær hér að neðan.

Hvað sem má um hríðarveðrið segja er öskubylurinn á Suðausturlandi mun óvenjulegri. Hvassviðri eru samt ekki óalgeng þar um slóðir í maí - við skyndileit fann ég strax fáein dæmi. Á Kirkjubæjarklaustri var langoftast allgott skyggni í þessum veðrum og úrkoma engin. Í örfáum tilvikum var getið um sandfok og að skyggni væri lítillega takmarkað af þeim sökum - en ekkert á við ástandið í dag - mjög langt frá því.

En lítum í fljótheitum á stöðuna - fyrst á gervihnattamynd af vef Veðurstofunnar (seviri 23.5. 2011 kl. 23).

Hér má sjá þrjár lægðir. Sú sem er milli Skotlands og Noregs olli ofsaveðri á þeim slóðum í dag, tugþúsundir heimila á Skotlandi urðu rafmagnslaus um hríð og tré brotnuðu og þök tók af húsum. Önnur lægð er í uppsiglingu langt suðvestur í hafi. Hún á einnig að fara í austur. Þótt hún líti mjög efnilega út er hún tengd þungskreiðri bylgju í háloftunum og fer með henni til Bretlandseyja. Vel má vera að mikið rigni þar úr henni og síðar einnig víðar í Evrópu.

Lægðin okkar í dag er fyrir austan land og hreyfist nú til suðurs. Hún er nú vonandi að komast framhjá landinu - alla vega stígur nú loftvog austanlands eftir að hafa fallið talsvert í dag. Til morguns sameinast hún Skotlandslægðinni - eða þær fara að ganga í kringum hvor aðra jafnframt því sem allt kerfið fer til norðausturs. Hér lægir því mikið til morguns - misjafnt þó hvenær veðrið gengur niður.

En við skulum líka líta á þykktarkort okkur til gamans. Það er fengið af brunni Veðurstofunnar og gildir kl. 9 að morgni þriðjudagsins 24. maí.

Heildregnu línurnar tákna þykktina í dekametrum. Þykktin er mælikvarði á meðalhita í neðri hluta veðrahvolfs og er því meiri eftir því sem hlýrra er. Litafletirnir sýna hita í 850 hPa-fletinum en hann er nærri 1300 metra hæð yfir sjó. Bæði þykkt og hiti í 850 eru óvenjulág. Hringrás lægðarinnar austan við land (og fleira) hefur þó náð í lítillega hlýrra loft. Hæsta gildi yfir landinu er 5320 metrar, en vestan við land er um 10 stigum kaldara loft, innsta jafnþykktarlínan er 5220 metrar.

Sjórinn hitar kalda loftið baki brotnu en jafnframt hreyfist það til norðausturs og mun hér lítið hlýna fyrr en það er komið norðaustur fyrir land á fimmtudag. Dagurinn á morgun mun þó njóta þess að vind lægir og sólin fær að hita landið þannig að mun hlýrra verður vonandi yfir miðjan daginn heldur en var í dag. Miðja kuldapollsins fer yfir landið á aðfaranótt miðvikudags, þá um morguninn gera sumar spár nú ráð fyrir úrkomu syðst á landinu - rigningu, slyddu eða snjó - allt eftir því hversu úrkoman verður mikil, hvað klukkan er og hvort vindur stendur af sjó eða landi meðan á henni stendur.

Lítum líka á spákort fyrir morgundaginn sem nær yfir miklu stærra svæði. Þetta kort er fengið frá evrópsku reiknimiðstöðinni sem hungurdiskar vitna oft til og sýnir hæð 500 hPa-flatarins á stóru svæði á norðurhveli. Ekki má rugla saman þykktinni og hæð 500 hPa flatarins, oftast er misgengi á milli legu þykktar- og hæðarflata, þótt þeir fylgist þó að í stórum dráttum.

Rauða línan sýnir 5460 metra jafnhæðarlínuna - við viljum helst vera sunnan hennar á þessum árstíma, aðrar jafnhæðarlínur eru teiknaðar með bláum lit (nema 5820 metra línan alveg syðst á kortinu). Hér sjáum við háloftalægðina austan við land. Einnig má sjá lægðina suður í hafi og minnst var á áðan. Hún hefur nær lokað sig af frá kerfunum norðar, en hún ýtir hæðarhrygg upp á undan sér rétt eins og jarðýta sem náð hefur góðu taki á jarðveginum (og færir sjálfa sig nærri á kaf í leiðinni). Hæðarhryggurinn er merktur með grænu. Hann bælir vonandi úrkomu þar sem hann fer hratt yfir og rauða línan nálgast tímabundið.

Við sáum á svona korti fyrir nokkrum dögum að mikil hæð yfir N-Íshafinu vestanverðu þrýstir kalda loftinu langt suður á bóginn við N-Atlantshaf og gerir það enn. Meðan þetta ástand varir verður erfitt að koma hlýjum hæðum til Íslands. Upprennandi hæðarhryggir sem jarðýtur úr vestri skafa upp ná ekki að kljúfa kalda loftið sem nú afmarkast af svæðinu innan rauðu, breiðu línunnar. Síðar í vikunni eiga lægðardrög úr vestri að koma línunni til Íslands, en aðeins andartak - og varla.