Snörp lægð tekur mið (og smáflækja í framhaldinu)

Þegar þetta er skrifað (að kvöldi 9. apríl 2011) er kröpp lægð á leið til landsins. Hún verður gengin yfir strax síðdegis á morgun og fréttagildi þessa pistils orðið að engu. En ég nota tækifærið til að koma haldbetri boðskap til skila.

Lítum á gervihnattarmynd af skýjakerfi lægðarinnar. Þetta er innrauð mynd fengin af vef móttökustöðvarinnar í Dundee í Skotlandi - takk fyrir það Skotar. Því hvítari sem skýin eru því kaldari eru þau.

Hér má sjá skýjamynstur vaxandi lægðar, lægðarmiðjan er nærri þeim stað sem endi rauðu örvarinnar bendir. Þessi lægð er reyndar með minna móti að umfangi. Það þýðir að spár um þróun hennar og stefnu eru nokkuð óvissar. Vægustu spárnar gera ráð fyrir því að hringrás gömlu lægðarinnar á svæðinu (við stóra L-ið) éti hana upp nærri Íslandi og það verði frekar lægðardrag heldur en lægð sem hjá Vesturlandi. Aðrar spár halda lægðarhringrásinni betur og gera mikið úr vindi í kringum lægðarmiðju sem færi þá norður um Reykjanes, Faxaflóa og Snæfellsnes. Hér er ekki tekin afstaða til þess - en lesendum bent á spár Veðurstofunnar. En mikil snerpa er nú í lægðinni.

Þar sem lægðin er fremur lítil um sig er hún ekki með öll skýr einkenni hinnar fullkomnu bylgjulægðar. Hlýja færibandið greinist t.d. ekki vel frá þeim köldu og þarf nokkuð að rýna í myndina til að sjá hvað er hvað. Myndaraðir eins og birtast reglulega á vef Veðurstofunnar auðvelda þó það verk.

En í lægðinni er samt greinileg þurr rifa. Þurra rifan hefur nokkrum sinnum komið við sögu á hungurdiskum. Hún sést hvað best á þessari mynd þar sem valtað yfir kuldaskil lægðarinnar nærri lægðarmiðju. Skoðið svæðið við enda örvarinnar nákvæmlega. Þá sést þar skýlaust svæði og rétt til hægri við það er gráleit skýjaþekja. Kuldaskil lægðarinnar voru upphaflega við suðvesturjaðar þessa gráa svæðis, en þurra loft rifunnar sneiðir ofan af hlýja loftinu niður undir jörð.

Það er einkennilegt að aðkomuloft geti ruðst yfir loftið í hlýja geiranum. Það hlýtur því að vera enn hlýrra. Hvaðan kemur það? Svarið er að það kemur að ofan. Loft í miklu niðurstreymi hlýnar mjög mikið og þar með verður það líka mjög þurrt.

Ég verð að játa að ég hef sögu hugmyndarinnar um þurru rifuna ekki alveg á reiðum höndum. Grunur um hana er þó mjög gamall, að minnsta kosti um 70 ára. Á tímum gisinna háloftaathugana var þó lítið hægt að fullyrða um hana, gervihnattamyndir voru ekki heldur komnar til sögunnar.

Eins og flestum er kunnugt kepptust stórveldin um 1960 við að sprengja vetnisprengjur í andrúmsloftinu - menn eru sjálfsagt enn að deyja af þeirra völdum. Í þessum sprengjum varð til töluvert magn af þrívetni, en það er samsæta vetnis með einni róteind og tveimur nifteindum. Þrívetnissamsætan er sárasárasjaldgæf í náttúrunni. Vetnissprengjurnar dældu nýju þrívetni inn í hringrás lofts og hafs (og lífs). Í upphafi var langmest af því í heiðhvolfinu og ofar.

Þetta skapaði óvænt tækifæri til að rekja slóð þrívetnisins, fyrst milli heiðhvolfs og veðrahvolfs, úr veðrahvolfið í hafið og þaðan smám saman út í alla afkima djúphafanna. Með mælingum var hægt að meta hraða og leiðir margvíslegra náttúrulegra blöndunarferla. Þar á meðal voru loftskipti heiðhvolfs og veðrahvolfs.

Farin voru mikil og dýr mælingaflug út og suður, þar á meðal í kringum lægðir og ofan við þær. Í ljós kom að loft úr heiðhvolfinu slapp niður í veðrahvolfið að baki ört vaxandi lægða og blandaðist neðra lofti, þrívetnismælingarnar sýndu það greinilega. Um þetta voru skrifaðar margar greinar. Þar á meðal var skýrsla eftir E.F. Danielsen. Ég veit því miður ekkert um hann persónulega (Einar Friðrik?), en hann skrifaði á þessum tíma fjölmargar greinar um mælingarnar og að auki ýmsar fræðilegar pælingar í kringum þær. Ég held að hann hafi síðar lent í heiðhvolfsósoninu og öllu því.

En skýrslan sem hvergi er ínáanleg (alla vega hefur mér ekki enn tekist að hafa upp á henni) varð fræg fyrir mynd sem í henni birtist og birtist síðan ítrekað hvað eftir annað síðar. Hér er afrit af henni - reynt er að gera hana aðeins greinilegri en þá upphaflegu með því að bæta inn litum. Ég vona að höfundurinn fyrirgefi það.

Hér er gerð tilraun til að búa til þrívíða mynd. Á fletinum sem liggur á myndinni er teiknað venjulegt veðurkort. Þar sjáum við lægð (L), hæð (H), þrýstilínur í kringum þær auk hita og kuldaskila við lægðina. Rauðu örvarnar eiga að sýna loftstraum sem kemur að ofan sem einskonar strókur en breiðir síðan úr sér til allra átta eins og blævængur þegar hann nálgast jörðu. Lengst til vinstri virðist hann gripinn af hæðinni en hinn hlutinn streymir inn í lægðina (þurra rifan), nær þar sinni lægstu stöðu og fer síðan að lyftast aftur.

Raunveruleikinn er sjaldan þetta einfaldur, en þó nær þessi mynd miklu aðalatriði við lægðadýpkun. Vonandi á ég eftir að koma betur að þessu síðar, ég veit ekki enn hvort mér tekst í einföldu máli að skýra ástæður fyrirbrigðisins eða afleiðingar þess. Ætli maður lendi ekki í þessu venjulega vandamáli með eggið og hænuna. En við sjáum hvað setur - en þið vitið nú af þurru rifunni.