22.3.2011 | 00:27
Þrýstivindur - hvað er það?
Nú skal enn sótt upp í móti í skilningsbrekkunni. Hún er þó ekki brattari en svo að þessu sinni að textinn hlýtur að teljast gömul tugga í augum veðuráhugamanna.
Landslag á loftþrýstikorti nefnist þrýstisvið. Loft leitar frá háum þrýstingi að lágum, því ákveðnar sem munurinn er meiri. Hreyfing þess leitast við að jafna þrýstimun og að fletja þrýstisviðið út. Þéttleiki þrýstilína eða með öðrum orðum bratti þrýstisviðsins er oft nefndur þrýstistigull en við kjósum fremur orðið þrýstibratti eða bara bratti, hann ákvarðar stærð þrýstikraftsins. Vindhraði er í réttu hlutfalli við brattann og því þéttari sem jafnþrýstilínur eru á kortinu, því stærri er þrýstikrafturinn og því meiri verður vindhraði. Sé þrýstisviðið flatt, þrýstilínur engar, er vindhraði lítill. Ef þrýstikrafturinn væri sá eini sem verkar á loftið myndi vindurinn halda sömu stefnu og hann og fljótt myndi fyllast upp í lægðina og hæðin lognast útaf.
En svigkraftur jarðar grípur allt á hreyfingu og sveigir til hægri. Þegar vindhraði er lítill er svigkrafturinn líka lítill, en vaxi hann, fer hann fljótlega togast á við þrýstikraftinn um stefnu vindsins og breytir henni þar til að hún er orðin samsíða þrýstilínunum. Þrýstikrafturinn togar þá í loftið þvert á þrýstilínurnar, svigkrafturinn vinnur beint á móti. Þrýstikrafturinn hindrar það að svigkrafturinn geti haldið hægrisnúningi sínum áfram og vindur blæs nú samsíða þrýstilínunum. Þessi þróun úr ójafnvægi til jafnvægis er oft sett fram eins og á myndinni hér að neðan.
Svörtu örvarnar tákna hraða og stefnu vindsins, vindur sem er lítill í upphafi vaknar við að falla frá háþrýstingi til lágþrýstings, vex síðan en beygir smám saman til hægri og nær að lokum jafnvægi þar sem þrýstikraftur (blá ör) og svigkraftur (brúnleit ör) togast á.
Sumir smámunasamir veðurfræðingar eru pirraðir út í þessa mynd - hún sýni ekki neitt raunverulegt. Margt er til í því en hér sýnir hún það sem hún á að sýna: (i) Að þrýstibratti vekur vind, (ii) að það tekur tíma (iii) að svigkraftur jarðar beygir vindstefnunni til hægri og (iv) að vindinum tekst ekki að jafna þrýstisviðið út umsvifalaust. Jafnframt vekur myndin athygli á því að jafnvægi verður á milli þrýstikrafts annarsvegar og svigkrafts jarðar hinsvegar, hvorugur krafturinn hefur betur. Raunveruleikinn er síðan annað mál - vonandi má koma að því síðar.
Sú regla gildir að því meiri sem þrýstibrattinn er, því meiri verður vindur og svigkrafturinn verður þá einnig meiri. Taka má eftir því að svigkrafturinn er algjör þræll vindhraðans. Þrýstikrafturinn er hornréttur á vindstefnuna, ætíð vinstra megin við stefnu vindsins, í átt að lægri þrýstingi.
Svigkrafturinn nýtur sín best í veðurfyrirbrigðum sem standa nokkurn tíma eða taka yfir stór svæði. Hann vaknar af samskiptum hreyfingar og snúnings jarðar. Við vitum lítið af snúningnum í kyrrstöðu en hann lætur vita af sér um leið og hreyfing á sér stað. Líta má svigkraftinn sem mótmæli gegn hreyfingu - hann reynir að koma því sem hreyfist í fyrra horf - því ákafar eftir því sem hreyfingin er ákafari. Hann vaknar aldrei nema til að mótmæla hreyfingu sem á sér stað - þess vegna er honum skipað til borðs með svokölluðum tregkröftum. Þetta á ég ábyggilega eftir að tyggja hvað eftir annað síðar.
Ef aðeins þrýstikraftur og svigkraftur jarðar koma við sögu kallast vindurinn þrýstivindur. Á erlendum málum kallast hann geostrophic wind en bókstafleg þýðing þess orðs er jarð-snúnings-vindur. Auðvelt er að áætla hann út frá þrýstisviði.
Svigkrafturinn sveigir til hægri á norðurhveli, en til vinstri á suðurhveli, en á miðbaug er hann enginn. Þar er því enginn þrýstivindur. Svigkrafturinn vex til norðurs og suðurs í átt frá miðbaug og er mestur á skautunum. Af þessu leiðir að samband þrýstibratta og vindhraða breytist með landfræðilegri breidd. Það hefur afleiðingar fyrir hringrás lofthjúpsins.
Þegar þetta er skrifað (kl. 00:15) 22. mars 2011 er jaðarhrat úr kuldapollinum mikla að falla yfir suðvestanvert landið sem tættur éljagarður í pólarlægð. Vindur í éljagörðum er stundum í litlu samræmi við þrýstivind á veðurkorti. Kannski gefst tilefni til að skýra það síðar.
Flokkur: Vísindi og fræði | Breytt s.d. kl. 00:42 | Facebook
Um bloggið
Hungurdiskar
Færsluflokkar
Heimsóknir
Flettingar
- Í dag (22.12.): 20
- Sl. sólarhring: 214
- Sl. viku: 985
- Frá upphafi: 2420869
Annað
- Innlit í dag: 15
- Innlit sl. viku: 864
- Gestir í dag: 15
- IP-tölur í dag: 15
Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar
Eldri færslur
- Desember 2024
- Nóvember 2024
- Október 2024
- September 2024
- Ágúst 2024
- Júlí 2024
- Júní 2024
- Maí 2024
- Apríl 2024
- Mars 2024
- Febrúar 2024
- Janúar 2024
- Desember 2023
- Nóvember 2023
- Október 2023
- September 2023
- Ágúst 2023
- Júlí 2023
- Júní 2023
- Maí 2023
- Apríl 2023
- Mars 2023
- Febrúar 2023
- Janúar 2023
- Desember 2022
- Nóvember 2022
- Október 2022
- September 2022
- Ágúst 2022
- Júlí 2022
- Júní 2022
- Maí 2022
- Apríl 2022
- Mars 2022
- Febrúar 2022
- Janúar 2022
- Desember 2021
- Nóvember 2021
- Október 2021
- September 2021
- Ágúst 2021
- Júlí 2021
- Júní 2021
- Maí 2021
- Apríl 2021
- Mars 2021
- Febrúar 2021
- Janúar 2021
- Desember 2020
- Nóvember 2020
- Október 2020
- September 2020
- Ágúst 2020
- Júlí 2020
- Júní 2020
- Maí 2020
- Apríl 2020
- Mars 2020
- Febrúar 2020
- Janúar 2020
- Desember 2019
- Nóvember 2019
- Október 2019
- September 2019
- Ágúst 2019
- Júlí 2019
- Júní 2019
- Maí 2019
- Apríl 2019
- Mars 2019
- Febrúar 2019
- Janúar 2019
- Desember 2018
- Nóvember 2018
- Október 2018
- September 2018
- Ágúst 2018
- Júlí 2018
- Júní 2018
- Maí 2018
- Apríl 2018
- Mars 2018
- Febrúar 2018
- Janúar 2018
- Desember 2017
- Nóvember 2017
- Október 2017
- September 2017
- Ágúst 2017
- Júlí 2017
- Júní 2017
- Maí 2017
- Apríl 2017
- Mars 2017
- Febrúar 2017
- Janúar 2017
- Desember 2016
- Nóvember 2016
- Október 2016
- September 2016
- Ágúst 2016
- Júlí 2016
- Júní 2016
- Maí 2016
- Apríl 2016
- Mars 2016
- Febrúar 2016
- Janúar 2016
- Desember 2015
- Nóvember 2015
- Október 2015
- September 2015
- Ágúst 2015
- Júlí 2015
- Júní 2015
- Maí 2015
- Apríl 2015
- Mars 2015
- Febrúar 2015
- Janúar 2015
- Desember 2014
- Nóvember 2014
- Október 2014
- September 2014
- Ágúst 2014
- Júlí 2014
- Júní 2014
- Maí 2014
- Mars 2014
- Febrúar 2014
- Janúar 2014
- Desember 2013
- Nóvember 2013
- Október 2013
- September 2013
- Ágúst 2013
- Júlí 2013
- Júní 2013
- Maí 2013
- Apríl 2013
- Mars 2013
- Febrúar 2013
- Janúar 2013
- Desember 2012
- Nóvember 2012
- Október 2012
- September 2012
- Ágúst 2012
- Júlí 2012
- Júní 2012
- Maí 2012
- Apríl 2012
- Mars 2012
- Febrúar 2012
- Janúar 2012
- Desember 2011
- Nóvember 2011
- Október 2011
- September 2011
- Ágúst 2011
- Júlí 2011
- Júní 2011
- Maí 2011
- Apríl 2011
- Mars 2011
- Febrúar 2011
- Janúar 2011
- Desember 2010
- Nóvember 2010
- Október 2010
- September 2010
- Ágúst 2010
Athugasemdir
Góður pistill sem endranær!
Sumarliði Einar Daðason, 22.3.2011 kl. 12:57
Bæta við athugasemd [Innskráning]
Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.