Hann flýtur í sjálfum sér

Hver er það sem flýtur í sjálfum sér? Það gæti verið margt, en alla vega bæði sjór og lofthjúpur. Við látum sjóinn liggja milli hluta en hugum að lofthjúpnum. Lofthjúpurinn er oftast í flotjafnvægi, loftbögglar - (getum við ekki séð þá fyrir okkur þótt við sjáum þá ekki?) - eru hver um sig þyngdarlausir á sama hátt og fiskur í vatni. Ekki er þarmeð sagt að þeir séu massalausir frekar en fiskurinn.

Þegar málið er skoðað nánar kemur í ljós að lóðréttur hraði lofts á hreyfingu er minni en hundraðasti hluti af láréttum hraða þess, ég ætti jafnvel að segja þúsundastihluti. Dæmigerður vindhraði (láréttur) er um 10 m/s, en lóðréttur vindhraði er oftast ekki nema einhverjir sentímetrar á sekúndu.

Hins vegar leitar loft stundum upp og stundum niður. Þá er það (staðbundið) ekki í flotjafnvægi. Það er ekki mjög margt sem getur raskað jafnvæginu. Þegar jafnvægið er rannsakað sést að það sem skiptir mestu máli er hver hiti böggulsins er - miðað við aðra böggla í sömu hæð (flothæð). Hitni hann umfram nágrennið missir hann hald og lyftist, flotið eykst. Lyftingin heldur áfram þar til hann er ekki lengur hlýrri en nágrannabögglarnir. Hærra fer hann ekki. Kólni böggullinn umfram nágrennið rýrnar flotið og hann sígur niður. Í versta tilviki getur hann misst flot og hrapað stjórnlaust til jarðar - þá er illt í efni.

Kemur þá að einu af þessum þvælnu atriðum í veðurfræði, stöðugleikanum  svokallaða. Ég get ekki farið að skrifa langloku um hann hér og nú, en ef ég held áfram á hungurdiskum  lekur hann vonandi inn í texta smátt og smátt. Orðið sjálft, stöðugleiki, er leiðinlegt - en hefur unnið sér svo fastan sess að erfitt er úr þessu að breyta til. Hin ágætu og þjálu orð stöðugur  og óstöðugur  valda því að leiðinlega orðið fær af þeim óverðskuldaðan stuðning. Ekki vil ég fórna þeim í pirringi mínum á stöðugleika - sem orði. Hugtakið á bakvið orðið er hins vegar tært og fagurt.

Ýmis erfið hugtök eru nátengd stöðugleika og floti. Hér nefni ég bræðurna hita  og varma  sem sífellt er verið að rugla saman á opinberum vettvangi. Þessi ruglingur ætti að vera óþarfur í íslensku - en hann stafar mest af innflutningi enskra óeirða á milli orðanna temperature  annars vegar og heat  hins vegar. Er svo komið á þeim erlenda vettvangi að orðið heat er víða illa séð og stuðningsmenn þess ofsóttir - snyrtimönnum í varmaveðurfræði er uppálagt að nota þess í stað orðið enthalpy  - mátulega ógagnsætt og framandi til að fjölmiðlamenn forðist að nota það. Það getum við ekki tekið upp í íslensku.

Þessi útlenska deila virðist hafa valdið því að menn nota nú gjarnan orðið hitastig  þegar átt er við hita  (temperature á ensku) og hita þegar átt er við varma. Mín vegna má svosem einu gilda hvort hiti eða hitastig er notað - en fyrir alla muni notið ekki hita þegar átt er við varma. Þá endar þetta með því að við neyðumst til að búa til nýyrði fyrir varma, bein þýðing á enthalpy mun vera ívarmi - er það ekki heldur klúðurslegur kostur?