Inn í ísöldina (söguslef 13)

Síðasta söguslef fjallaði um plíósen-skeiðið en það endaði fyrir rúmri 2,5 milljónum ára. Upphefst þá pleistósen - einnig kallað kvartertíminn. Þá hefst einnig það skeið sem við köllum ísöld. Upphafið á ísöldinni er ekki eitthvað hreint og greinilegt en menn hafa nú ákveðið að hún nái yfir þennan tíma. Sú ákvörðun er þó nánast ný, áður voru mörkin sett nálægt 1,8 milljónum ára. Hér verður enn fjallað um sömu myndina - þá sem fyrst birtist í grein Zachos og félaga í Science árið 2001.

Ég á vonandi eftir að sýna hluta af þessari mynd nokkrum sinnum enn. Sem fyrr sýnir hún súrefnissamsætuvik í sjávarkjörnum. Því hærra sem vikið er því meira er talið vera af ís. Ísmagn er almennt talið fylgja hita að miklu leyti. Takið eftir því að vikakvarðinn er öfugur, kalt er neðst og hlýtt efst. Aldurskvarðinn sýnir milljónir ára aftur í tímann. Núll er sett við núið. 

Við horfum að þessu sinni aðeins á tvö meginatriði. Annað er það að fyrir 800 þúsund til milljón árum breytir ísferillinn um eðli. Menn hafa leitað uppi reglubundnar sveiflur í ferlinum og við þá leit hefur komið í ljós að framan af eru 40-þúsund ára sveiflur ráðandi, en síðustu 800 þúsund árin eða svo hafa 100 þúsund ára sveiflur verið mest áberandi. Síðarnefndu sveiflurnar eru taldar tengjast hringviki jarðbrautarinnar (sjá um Milankovic-sveiflur í eldri bloggpistli) en þær fyrrnefndu möndulhalla jarðar.

Enginn hefur skýrt þessa breytingu svo efalaust sé. Ég mun síðar minnast á að minnsta kosti eina vænlega kenningu. Stærsta vandamálið er að spönn sveiflnanna virðist hafa stækkað, kuldaskeið síðustu 800 þúsund ára hafa orðið ísmeiri heldur en áður var, en jafnframt hafa hlýskeiðin verið ísminni - og það er furðulegast.

Hitt meginatriðið sem ég minnist á núna er ísmagnið. Hlutirnir eru því miður ekki alveg svo einfaldir að beint, eingilt samband sé á milli hita, ísmagns og samsætuvika - en takið eftir því að ísmagn nútímans er mjög ódæmigert fyrir tímabilið í heild. Í ljós kemur við talningu að slíkt ástand hefur ríkt aðeins um 5% tímans frá því fyrir 2,5 milljónum ára. Ástand eins og var við hámark síðasta jökulskeiðs hefur aðeins staðið í 6 til 8% tímans.

Eins konar „millibilsástand“ hefur því verið ráðandi hátt í 90% tímans. Eftirtektarvert er að nær öll umfjöllun um ísöld tengist „útskeiðunum“, þ.e.a.s. hámarksjöklunar- og hlýskeiðunum stóru, ástandi sem eftir gögnunum að dæma er klárlega ódæmigert. Hvernig má það vera? Hvernig var þessu varið á Íslandi?

Vitnað var í:  

Zachos, J., M. Pagani, L. Sloan, E. Thomas, and K. Billups.  2001. Trends, Rhythms, and Aberrations in Global Climate 65 Ma to Present. Science,  Vol. 292, No. 5517, pp. 686-693.

Athugasemdir

[Sigurður Þór Guðjónsson, 16.12.2010 kl. 11:58]

Já hvernig var þessu varið á Íslandi?