Íslenzkir þjóðhættir og fleira af bókum

Nýlega var ritið Íslenzkir þjóðhættir eftir Jónas Jónasson frá Hrafnagili endurútgefið. Ritið er mikil fróðleiksnáma og útgáfan fagnaðarefni. Þegar ég var á unga aldri lagðist ég í veðurkafla verksins. Þar er fjallað um alþýðuveðurspár af mörgum toga á 16 blaðsíðum. Gaman má hafa af spánum, þótt því sé ekki að neita að ýmislegt af þeim sé okkur veðurfræðingum stundum til ama. Þegar ég var yngri (veðurfræðingur) gat ég haft gaman af tuði um kyndilmessu, frost á aðfaranótt sumardagsins fyrsta og 18 bræður öskudagsins, en að þurfa að svara fyrir þetta í nærfellt 40 ár er farið að verða þreytandi. Ekki veit ég hvers vegna einmitt þessi atriði lifa en ekki önnur sem vel mætti taka upp fréttir af til tilbreytingar. Nefnum dæmi frá Jónasi:

Sólbráðir fyrir þriðja fimmtudag í góu borgast aftur. Sé sólskin fyrstu þrjá daga lönguföstu verður oft sólskin á föstunni. Ef votviðri verður riddaradaginn (9.mars) verður gott sumar, en hart ef frost er þann dag. (allt á bls.124). Á sömu síðu er einnig, neðanmáls, vísa um bræður öskudagsins. Hvers vegna er aldrei minnst á hana - hún er skemmtileg:

Öskudagsins bjarta brá, bætti úr vonargögnum, þar hann bræður átján á, eptir gömlum sögnum.

Svo er allnokkuð af alþýðlegum athugunum sem nokkuð er til í, dæmi er vísan um góu:

Ef hún góa öll er góð, að því gæti mengi, þá mun harpa hennar jóð, herða á mjóa strengi.

Þarna segir að ólíklegt sé að mikil blíða á góu standi til vors. Það er oftast rétt - en ekki alltaf.

Frásögnin af vermisteininum er líka góð. Gamla fólkið sagði að á sunnudaginn í miðgóu kæmi vermisteinninn í jörðina og upp frá því átti að fara að batna, því að úr því fóru svell að flísast frá jörðu og holast undan fönnum. Þetta geta menn á hverjum vetri séð að er rétt.

Jónas lætur þess getið að margt af þessari veðurspeki sé útlent að uppruna, jafnvel margra alda gamalt. Það er örugglega rétt. Í Svíþjóð hefur bók um alþýðuveðurspár komið í mörgum útgáfum. Bókin heitir Väderspåmannens bondepraktika. Útgáfan sem ég hef undir höndum er frá árinu 1985. Þar má finna sjöhundruð sænskar (evrópskar?) veðurspáreglur.

Þar segir m.a. um kyndilmessu 2. febrúar (í lauslegri þýðingu): Snjókoma á kyndilmessu boðar að sumarið komi snemma. Ef sólin skín nægilega mikið þennan dag til þess hæna geti drukkið vatn úr bráðnum snjó, þá mun vel vora.

Í þessari bók má líka lesa um Torre kóng af Gotlandi og Finnlandi og þrjú börn hans, m.a. dótturina Goe eða Göje. Um hana segir m.a. Om Göja er milder, blir mars vilder = mild góa - verri mars þannig að góutrúin íslenska á sér e.t.v samsvörun í Svíþjóð.

Veðurtrú sem tengist kyndilmessu má einnig finna í Bretlandi og Bandaríkjunum - trúlega einnig á meginlandi Evrópu. Kannski ætti ég að vinda úr mér kyndilmessuþreytuna?

Bókin er:

Jónas Jónasson, Íslenzkir þjóðhættir. 4. útgáfa, Opna, 2010. 504s.