Úrkoma í september í Stykkishólmi alveg frá 1856

Lengstu samfelldu úrkomumælingar á Íslandi hafa verið gerðar í Stykkishólmi. Þær byrjuðu í september 1856. Ekki eru þær þó alveg samfelldar því 5 síðustu mánuði ársins 1919 vantar þar í mælingarnar. Ég bíð enn eftir að þær finnist. Kannski brunnu þær í sýslumannssetursbrunanum í Borgarnesi 1920 en pósthús var einnig í því húsi. Sagt er að fáein skuldabréf hafi og brunnið. Um það spunnust kjaftasögur á sínum tíma, húsið brann á svipstundu.

Auðvelt er að efast eitthvað um samfellu í úrkomumælingum. Þegar á heildina er litið er þessi röð þó trúverðug. Stöðin hefur verið flutt nokkuð oft og á sumum stöðum má trúa því að fulllítið hafi komið í mælinn, en látum efasemdir um það liggja á milli hluta.

Myndin sýnir septemberúrkomuna frá ári til árs. Strax vekur athygli hin mikla úrkoma í september bæði 2007 og 2008. Þá urðu skaðar af flóðum sums staðar um landið vestanvert. Sömuleiðis tekur maður strax eftir því að fyrir utan þessa nýlegu rigningarmánuði hafa síðustu áratugir verið frekar þurrir í september miðað við eldri tíma. Það er eins og úrkoman hafi dottið niður frá og með september 1949, en sé e.t.v. á uppleið. Úrkoman í september nú (2010) er þó talsvert undir meðallagi það sem af er.

Mikill munur var á septemberveðri á tímabilinu 1931-1960 annars vegar og 1961-1990. Á fyrra skeiðinu var meðalúrkoman 76 mm, en 57 mm á því síðara. Meiri breytileiki er aftur á móti á 19. öld og framan af þeirri 20. Haustrigningamynstur hefur eitthvað breyst. Velta má vöngum yfir því hvers vegna það sé.

Þurrasti september á tímabilinu kom 1935, en þá mældist úrkoma í Stykkishólmi aðeins 1,6 mm og ekki nema 12,6 mm í Reykjavík. Tímabilið frá því síðvetrar 1935 og þar til á miðju sumri 1936 var mjög óvenjulegt að mörgu leyti. Þennan tíma ríktu óvenjulegar norðan- og norðaustanáttir og skera sig nokkuð úr fjórða áratugnum að öðru leyti. Loftþrýstingur var þá hár. Vatnsskortur varð víða á vestanverðu landinu veturinn 1935 til 1936.

Græna línan á myndinni er sett þar til að sýna megindrætti úrkomumagnsins, (lowess-aðfall). Línur af þessu tagi missa gjarnan fótanna næst endunum. 

Athugasemdir

[Brynja (IP-tala skráð) 24.9.2010 kl. 22:38]

Áhugavert að sjá þessar tölur, finnst þér að náttúran sé að bregðast við þessu með aukinni úrkomu síðustu ár eða ætli þetta sé í takt við bráðnun jöklanna undanfarið :)

[Trausti Jónsson, 25.9.2010 kl. 17:12]

Við sáum ekki hvort breytingar á úrkomumynstri upp á síðkastið fylgja auknum hita eða hvort þær eru tilviljanakenndar fyrr en eftir um 30 ár. Almennt má segja að auknum hita fylgi aukin úrkoma, ekki er það þó alveg svo einfalt. Það má hins vegar telja næsta víst að jöklar bráðna því meira sem hlýrra er.

[Brynja (IP-tala skráð) 25.9.2010 kl. 23:51]

En getur bráðnun jökla haft skaðleg áhrif á grunnvatnsforðann í landinu ?

[Trausti Jónsson, 26.9.2010 kl. 01:04]

Ég treysti mér ekki til að segja nokkuð um skaðsemi eða skaðleysi. Hverfi jöklarnir alveg er trúlegt að úrkoma minnki eitthvað á þeim svæðum sem þeir nú þekja, en hún vex væntanlega eitthvað annars staðar. Helst er þó talið að úrkoma aukist á landinu í heild og þar með grunnvatnsbirgðir. En áhrif á staðbundna grunnvatnsstöðu verða ábyggilega mikil, það ætti þó ekki að vera víða. Annars vísa ég spurningunni til vatnafræðinga.