Smávegis um hinn hlýja maí 2025

Eins og fram kemur í yfirliti Veðurstofunnar var maí fádæma hlýr hér á landi, sá hlýjasti á öldinni og um mestallt land sá hlýjasti frá upphafi hitamælinga á landinu. Suðvestanlands átti hann þó í nokkurri keppni við nokkra eldri öndvegismaímánuði. Maí var fjórði hlýi mánuðurinn í röð. Taflan yfir röðun hita á spásvæðunum og nær eins og venjulega til þessarar aldar er einföld, þetta var hlýjasti maí á öldinni á öllum spásvæðum.

 

Að tiltölu var hlýjast á Miðhálendinu og um landið norðaustanvert. Er mjög óvenjulegt að mánaðarhlýindamet séu slegin á jafn afgerandi hátt og þar gerðist, met „bætt“ um nærri 2°C.

 

Kort evrópureiknimiðstöðvarinnar sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins (heildregnar línur), meðalþykkt (daufar strikalínur) og þykktarvik (litir). Hér á landi var þykktin 40 til 60 metrum yfir meðallagi, hiti var því 2,0 til 3,0 stig ofan meðallags í neðri hluta veðrahvolfs. Við megum taka eftir horninu á milli jafnhæðar- og jafnþykktarlína, sýnir hlýtt aðstreymi.

Bæði vestan- og sunnanátt í háloftunum voru í ríflegu meðallagi, sunnanáttin öllu meira þó. Svipaða vindastöðu má finna í hinum rómaða maímánuði 1939 og þykktarvikin nú eru líka svipuð og var í maí 1946 og 1935, en báðir þeir mánuðir voru sérlega hlýir hér á landi. Á kortinu sést í jaðar kaldari svæða, við Grænland norðvestanvert og við austanvert Eystrasalt.

Hlýindin eru hálfu til einu stigi umfram þær væntingar sem þykktarvikin segja frá. Ritstjóranum finnst líklegt að það stafi af óvenjuháum sjávarhita undan Norðurlandi sem og snjóleysi á hálendinu. Hvort tveggja er að minnsta kosti að einhverju leyti afleiðing hlýinda fyrri mánaða, það virðist stundum muna um slíkt þegar met eru slegin. 

Einn af þeim eldri maímánuðum sem var í alvörusamkeppni við þennan var almanaksbróðir hans árið 1946. Þá leit mjög vel út með met, en síðustu tvo daga mánaðarins snerist til kaldrar norðanáttar og fyrstu dagana í júní gerði leiðindahret og snjóaði víða um landið norðanvert. Um það má lesa nánar í pistli hungurdiska um árið 1946. 

Árið 1946 varð júní víða kaldari heldur en maí á mestöllu svæðinu frá Borgarfirði í vestri og austur á norðanverða Austfirði, á Akureyri munaði 1,5 stigum. Að júní sé kaldari heldur en maí hefur gerst nokkrum sinnum, síðast árið 2017. Þá var júní kaldari heldur en maí á fáeinum stöðvum norðaustanlands, ekki munaði þó jafnmiklu og 1946, enda maí 2017 kaldari en 1946. Við vitum ekki um tilvik af þessu tagi í Reykjavík á tíma samfelldra mælinga. Svo virðist sem það hafi þó gerst árið 1851, þá var júní kaldari en maí í Reykjavík, Stykkishólmi, Hvammi í Dölum, á Siglufirði og á Akureyri, en ekki á Ofanleiti í Vestmannaeyjum. Maí var mjög hlýr árin 1928 og 1935, þá varð júní kaldari en maí á allmörgum stöðvum. Fleiri ár mætti einnig nefna. 

Eins og áður sagði var þetta fjórði hlýi mánuðurinn í röð. Í áðurtengdu yfirliti Veðurstofunnar er sagt frá því að meðalhitinn í Reykjavík fyrstu fimm mánuði ársins sé sá þriðjihæsti frá upphafi mælinga (155 ár). Sömu mánuðir 1929 og 1964 voru hlýrri heldur en nú. Á Akureyri er meðalhiti mánaðanna fimm í fjórðahlýjasta sæti 145 ára og austur á Seyðisfirði í því þriðjahlýjasta (120 ár), þar var hlýrra í sömu mánuðum 1929 og 1974.  

Fyrir mánuði hafði ritstjóri hungurdiska ekki mikla trú á því að meðalhiti í Reykjavík næði 8 stigum, viðurkenndi þó möguleikann. Að hann færi í 9 stig (9,0) vildi ritstjórinn varla nefna - hvað þá að meðalhiti maímánaðar á Akureyri næði 10,1 stigi og bætti eldra (vafasamt met frá 1933 um 0,7 stig). Slíkt var eiginlega handan hins mögulega fyrir fjórum vikum, enda hæsti meðalhiti maímánaðar sem vitað er um á landinu.

En eitt af því sem ritstjórinn hefur löngu lært - á löngum ferli - er að veðrið er sífellt að koma á óvart og að taka á sig nýjar og óvæntar myndir. - Munu einhverjar óvæntar uppákomur verða í sumar? Þó hretið nú sé auðvitað afskaplega leiðinlegt eru hret af þessu tagi ekki óalgeng. Það er ekki létt að skilgreina hret, en lausleg talning ritstjórans finnur samt um 40 júníhret á síðastliðnum 100 árum, vissulega misslæm. Kannski fækkaði þeim eitthvað við harðari skilgreiningu, en tölur sýna samt að þau geta engan veginn talist sjaldgæf, alla vega miklu algengari heldur en hitabylgja maímánaðar. Svo verðum við einnig að hafa í huga að hugtakið hret felur ekki eingöngu í sér veðrið sjálft, heldur einnig samfélagið sem fyrir því verður. Tvö hret sem virðast hvað veður snertir vera nánast eins geta kallað fram mjög misjöfn viðbrögð eða tjón. Þannig geta þau í reynd verið mjög ólík og haft mjög mismiklar afleiðingar. 

Við þökkum BP fyrir kortagerðina - að vanda.