Hörpuhjal

Þó veður sé afskaplega breytilegt frá ári til árs á þessum árstíma er það samt þannig að fyrsti mánuður íslenska sumarsins „harpa“ sker sig að sumu leyti úr - jafnvel má halda því fram að hún sé sérstök árstíð. Hún sýnir þó sitt „rétta“ andlit aðeins stöku sinnum - en þó nægilega oft til þess að merki hennar „sést“ í veðurgögnum. Nokkuð er deilt um merkingu nafnsins. Það er ekki meðal mánaðanafna í Eddu - þar heitir fyrsti mánuður sumars „gaukmánuður“ eða „sáðtíð“ - kannski eru þessi nöfn eldri heldur landnám Íslands, (en ekkert vit þykist ritstjóri hungurdiska hafa á slíku). En hörpunafnið komið í notkun snemma á 17.öld [séra Oddur á Reynivöllum notar það]. Ekki eru þó rímskrif hans aðgengileg ritstjóranum - aðeins tilvitnanir. Einhvern veginn var því ýtt að manni hér á árum áður að nafnið tengdist ljúfum tónum hörpunnar - í nafninu væri því falin mildi og friður. Sé flett upp í ritmálssafni Árnastofnunar kemur upp tilvitnun í gamlan texta sem mun vera prentaður í 1. hefti „Bibliotheca Arnamagnæana“ 1941. Grunar ritstjórans að þar fari texti séra Odds. Þar segir - með nútímastafsetningu:

„Kuldamánuðurinn vor fyrstur í sumri hefur langa æfi heitið harpa, Þá deyja flestar kindur magrar undan vetri og um þá tíma finna menn oft herpings-kulda“. Kunnugleg lýsing á veðurlagi hörpunnar - ekki satt?

Fyrir fjórum árum (apríl 2017) birtist hér á hungurdiskum löng syrpa pistla (9) með yfirskriftinni „Í leit að vorinu“ - kannski tekur ritstjórinn þá einhvern tíma saman og (rit)stýrir þeim í einn samfelldan texta? Þar má m.a. finna eftirfarandi fullyrðingar:

„Það er 6. maí sem hitinn á vorin fer upp fyrir ársmeðaltalið - en 16. október dettur hann niður fyrir að að nýju. Við gætum skipt árinu í sumar og vetrarhelming eftir þessu og er það mjög nærri því sem forfeður okkar gerðu - ef við tökum fáeina daga af vetrinum til beggja handa og bættum við sumarið erum við býsna nærri fyrsta sumardegi gamla tímatalsins að vori og fyrsta vetrardegi að hausti“.

Næst er gripið niður í pistil um árstíðasveiflu loftþrýstings):

„Kjarni vetrarins einkennist af nokkurri flatneskju [svipuðum meðalloftþrýstingi], en hún stendur ekki nema í um það bil 7 til 8 vikur, frá því snemma í desember þar til fyrstu daga febrúarmánaðar. Lægstur er þrýstingurinn í þorrabyrjun - á miðjum vetri að íslensku tali. Svo fer að halla til vors, tveimur mánuðum áður en meðalhiti tekur til við sinn hækkunarsprett. Þrýstihækkunin heldur síðan áfram jafnt og þétt, en í kringum sumardaginn fyrsta virðist herða á henni um stutta stund þar til hámarki er náð í maí. Þetta hámark er flatt og stendur í um það bil 5 vikur. Mánuðinn hörpu eða þar um bil. Harpa er eiginlega sérstök loftþrýstiárstíð, rétt eins og desember og janúar eru það - og þrýstihækkun útmánaða. Í maílok fellur þrýstingurinn - ekki mikið, en marktækt - og þrýstisumarið hefst. - Það stendur fram að höfuðdegi. [Þrýsti-] Árstíðirnar eru því fimm: Vetrarsólstöður, útmánuðir, harpa, sumar og haust“.

Einnig er í pistlunum fjallað um úrkomutíðni á landinu. Á hversu mörgum stöðvum landsins mælist úrkoma. Þar segir m.a:

„Fram undir miðjan mars eru úrkomulíkur oftast um og yfir 55 prósent á landinu, en þá fer lítillega að draga úr. Upp úr miðjum apríl er tíðniþrep og eftir það eru líkurnar komnar niður í 40 til 45 prósent. Líkur á því að úrkoma sé 0,5 mm eða meiri falla ámóta hratt (eða aðeins hraðar). Þrep skömmu fyrir sumardaginn fyrsta vekur auðvitað athygli - það tengist þeim þrepum loftþrýstings og þrýstióróa sem við kynntumst í fyrri leitarpistlum“. Úrkomutíðni á landinu er í lágmarki frá því um 10. maí til 10. júní“. [Og á viðmiðunartímabilinu 1949 til 2016 voru líkur á úrkomu minnstar 19.maí].

Síðar er fjallað um vindstyrk og vindáttir í veðrahvolfinu - þar segir m.a.: 

„Umskiptin á vorin eru mjög snögg. Styrkur vestanáttarinnar dettur þá snögglega niður í um helming þess sem var. Þetta gerist að meðaltali síðustu dagana í apríl. - Á móti er annað þrep síðla sumars, í síðustu viku ágústmánaðar. Segja má að vestanáttin fari beint úr vetri yfir í sumar“.

Og einnig segir af árstíðasveiflu vindátta á landinu:

„Í kringum jafndægur að vori dregur mjög úr tíðni sunnanátta - páskatíð tekur við - jú, með sínum frægu hretum - úr norðri. Síðari hluti þessa norðanáttaauka hefst í kringum sumardaginn fyrsta - og stendur til 19. maí (eða þar um bil)“. [Hörpuna]

Vorþurrkar eru oft erfiðir sökum gróðureldahættu. Þessi hætta fer vaxandi frá ári til árs. Ekki endilega vegna þess að þurrkum fjölgi hér á landi - eða þeir verði ákafari - heldur öðrum ástæðum. Þessar eru helstar:

• Hlýnandi veðurfar bætir gróðurskilyrði, magn og útbreiðsla margskonar gróðurs eykst.
• Búfjárbeit og önnur nýting gróðurs minnkar svo sina og annar lággróður eykst, ár frá ári.
• Fárfestingar í frístundabyggðum vaxa. Mikið um heilsárshús og árleg viðvera lengist, gróður þar margfaldast.
• Íslensk stjórnvöld leggja stóraukna áherslu á nýskógrækt sem úrræði í loftslagsmálum.

Sama eða svipað er að eiga sér atað víða um lönd og allra erfiðast er ástandið þar sem aukin þurrkatíðni og aukin ákefð þurrka koma einnig við sögu. 

Það er mikilvægt að gróðureldaváin sé tekin alvarlega. Ánægjulegt er að sjá að einhver vakning er að eiga sér stað. Hún mætti þó ná til fleiri viðbragðsþátta - og er rétt eins og ákveðin blinda ríki gagnvart sumum þeirra.

Fyrir tveimur árum tóku ritstjóri hungurdiska og K. Hulda Guðmundsdóttir á Fitjum í Skorradal saman minnisblað sem sent var til nokkurra aðila sem um þessi mál fjalla. Hér að neðan er tengill í þessa minnisblað (pdf). Þrautsegir áhugamenn ættu að reyna að lesa. 

Í dag (7.maí) gerði loks skúrir sums staðar sunnan- og suðvestanlands. Þá kom gömul þumalfingurregla frá því fyrir tíma tölvuspáa upp í huga ritstjóra hungurdiska. Hún er nokkurn veginn svona:

Gerist það í langvinnri norðaustanátt að þrýstingur á Reykjanesi falli niður fyrir þrýsting á Dalatanga má búast við að úrkomu verði vart - skúrir eða él falli á Suðvesturlandi.

Þannig var það einmitt í dag (7.maí).

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• minnisblað um gróðureldaviðbrögð