Miður vetur - hvernig stendur hitinn?

Á bóndadaginn - fyrsta dag þorra - er miður vetur samkvæmt gamla íslenska tímatalinu. Til gamans lítum við á hvernig hita hefur verið háttað í höfuðborginni fyrstu þrjá vetrarmánuðina. Þeir eru - eins og allir vita - gormánuður, ýlir og mörsugur. 

Hér höfum við reiknað út meðalhita þessara mánaða þriggja saman í Reykjavík aftur til 1872. Því miður vantar meðaltöl fáeinna daga inn í á árunum 1904 til 1907 og 1917 til 1920 - og sleppum við þeim því hér. 

Lóðrétti ásinn vísar á meðalhitann, en sá lárétti sýnir tíma. Súlurnar svo einstök ár og rauða línan 10-árakeðju. Ártölin eru sett við síðara ártal hvers vetrar, þannig að 2018 á við tímann frá fyrsta vetrardegi haustið 2017 og nær til fimmtudags fyrir bóndadag. Ártalið 1982 á á sama hátt við fyrri hluta vetrar 1981 til 1982 og svo framvegis. 

Meðalhiti þessa tíma nú reiknast 0,6 stig, heldur kaldara en algengast hefur verið undanfarin ár, en sama og 2010/11. Við þurfum að fara aftur til 2004/05 til að finna lægri tölu en nú, 0,2 stig.

Fyrri hluti vetrar var áberandi kaldur á árunum 1973/74 til 1983/84 en rétti mjög úr kútnum frá og með 1987/88. Langhlýjastur var fyrri hluti vetrar 1945/46, en kaldastur 1880/81. Athuga þó að hér vantar 1917/18 sem einnig var mjög kaldur. 

Af þessari mynd sést greinilega að þó nú sé nokkuð talað um að kalt hafi verið, hefur ekki verið um neina alvörukulda að ræða í lengra samhengi. Þeir koma kannski síðar. 

Leitni er ákveðin upp á við, 1,0 stig á öld að jafnaði.  

Síberíuhæðin er öflug þessa dagana

Hæðin yfir Síberíu er öflug þessa dagana - þrýstingur rétt tæplega 1070 hPa í hæðarmiðju. Nokkuð frá metinu að vísu - 1083 hPa er nokkuð óumdeild tala - en 1085 hPa sem skráð er í flestar heimsmetabækur er það hins vegar ekki. 

Hér má sjá spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um sjávarmálsþrýsting og hita í 850 hPa-fletinum sem gildir á hádegi sunnudag 21. janúar. Þá á hæðin að vera um 1069 hPa í miðju yfir sléttlendinu austan Úralfjalla. Austan við hana situr kuldapollurinn Síberíu-Blesi þar sem frost er -40 stig í 850 hPa fletinum - og væntanlega enn meira neðar. Hlý fyrirstöðuhæð er hins vegar í háloftunum norðvestan hæðarmiðjunnar sem við sjáum. Miðja hennar er ekki fjarri litla græna blettinum við Novaya Zemlya. 

Sjávarmálsþrýstingurinn nýtur návistar háloftahæðar og svo kulda úr austri í neðri lögum þannig að sjávarmálsþrýstingur verður sérlega hár. - Í kuldapollinum miðjum eru veðrahvörf (og háloftafletir) hins vegar mjög lágir - og sjávarmálsþrýstingur ekki jafnhár og vestar.

Þessi hái þrýstingur er stundarfyrirbrigði og fellur fljótlega niður í hefðbundnari tölur, 1035 til 1050 hPa. 

Síberíuhæðin er á seinni árum farin að flækjast dálítið fyrir í veðursagnfræðitextum - stundum ískyggilega greinilegt að höfundar þeirra vita ekkert um hvað þeir eru að tala. Það er auðvitað ekkert við hæðina að sakast - en en eitthvað mætti samt skilgreina betur nákvæmlega hvaða fyrirbrigði er átt við í þeirri umræðu - kannski væri rétt að kalla það eitthvað annað. 

En tískan getur verið varasöm. Síberíuhæðartal nútímans hófst á að giska fyrir um 20 árum - sérstaklega eftir birtingu mjög merkilegra greina um ryk og salt í grænlandsískjörnum eftir að ísöld lauk. Þeir sem vilja fræðast meira um það - og hvernig Síberíuhæðin laumaði sér inn mættu líta á (nokkuð holótta) bók Paul Mayewski og Frank White, „The Ice Chronicles“ (2002). En sé á hæðina minnst í veðursögutextum er rétt að ganga varlega um.