Smávegis úr fornveðurgeiranum

Fornveðurnörd gefa fréttaritinu Past Global Changes Magazine (Hnattrænar umhverfisbreytingar á liðinni tíð) alltaf gaum. Það kemur út tvisvar á ári (og er á síðari árum aðgengilegt á netinu - leitið og þér finnið). Í desemberheftinu 2015 er fjallað um eldgos og veðurfar í nokkrum stuttum fréttagreinum (vel vísað í ítarefni). 

Margt ber á góma. Almenn inngangsgrein gagnrýnir alhæfingar og bendir á fjölmarga vankanta líkana þeirra sem reyna að herma áhrif eldgosa á veðurfar - og það sem nauðsynlega þurfi að bæta áður en við getum farið að treysta þeim almennilega. Fleiri greinar benda svo rækilega á þessa vankanta með dæmisögum úr nútíð og fortíð. Í ljós sé t.d. að koma að stærðardreifing brennisteinsagna gosanna skipti verulegu máli varðandi áhrif þeirra á veðurlag og að magnið eitt í árlagi ískjarna segi því lítt um raunveruleg áhrif á heimsvísu - hvað þá staðbundið. 

Myndin sem ritstjórinn hefur valið hér er úr grein sem ber yfirskriftina „The history of volcanic eruptions since Roman times“ - Saga eldgosa frá tímum rómverja. Reynt hefur verið að stilla saman gögn frá Suðurskautslandinu og Grænlandi til að negla betur niður tímasetningu og stærð eldgosa. Bent er á að stærð margra gosanna sé í raun mjög illa ákvörðuð með brennisteinsmælingum í ískjörnum á einum stað - eða jafnvel fleiri. Risagos sem mjög hefur verið til umræðu upp á síðkastið (Samalaseldstöðin árið 1257) hafi þannig líklega verið ofmetið í stærð. 

Efsta línurit myndarinnar sýnir brennisteinsmagn í tveimur grænlandskjörnum - ártöl stærstu atburða merkt inn. Brennisteinshæðin seint á 20. öld er mannræn (en er farin að lækka). Meir en 100 gos hafa verið negld niður - sé strikað undir ártalið þýðir það að gosið hafi orðið í hitabeltinu. Neðsta línuritið sýnir það sama úr kjörnum frá Suðurskautslandinu. - þar gætir aðallega hitabeltisgosa. Miðlínuritið (það svarta) sýnir áætlaðan sumarhita í Evrópu - út frá trjáhringjum - sérlega köld sumur eru merkt ártölum - flest þeirra virðast tengjast eldgosum. 

Fróðleg grein er um gosið í Tambóru 1815 og meinta vöntun trjáhringja. Fyrir nördin er þar kannski markverðast að svo virðist sem að hægt sé að nota mikinn geimgeislaatburð (og C14-samsætuhámark honum samfara) sem búið er að negla niður í flestum heimshlutum á árin 774-775 sem fastan punkt. Ekki vita menn enn hvað gerðist - helst er stungið upp á geimgeislahrinu eða sérlega öflugu sólgosi (heldur óþægileg hugsun það). Einnig er í greininni fjallað um ýmsar flækjur varðandi veðurfarsleg áhrif gossins 1815, m.a. að líkanreikningar gefa til kynna mun meiri kólnun heldur en veðurvitni vitna um að hafi orðið. Hvernig má samræma þetta? 

Greinarstúfur fjallar um áhrif eldgossins mikla 536 á trjávöxt í Síberíu. Þetta gos hefur verið illa stað- og tímasett og sömuleiðis voru á sínum tíma vel þekkt vandamál varðandi árlagatalningar í Grænlandskjörnum á þessum tíma - vonandi er mönnum að takast að ná utan um þau vandamál. Kuldakast þessara ára er talið eitt hið mesta á síðustu 2000 árum á norðurhveli - þrátt fyrir að önnur brennisteinshámörk Suðurskautsíssins séu mun meiri (sjá myndina að ofan). Hvernig gat orðið svona kalt?

Í grein er komist að þeirri niðurstöðu að stór eldgos séu ógnun við fæðuöryggi heimsins. Í greininni kemur gosið (gosin) við Reykjanes milli 1220 og 1230 við sögu (hinn frægi Sandvetur með sínum nautadauða í Svignaskarði) og er talið hafa haft áhrif í Rússlandi, Austur-Asíu, Norður-Afríku og á sléttum Norður-Ameríku (trúum við því?) ásamt stóru eldgosi í Japan 1227 til 1230. 

Hinn þekkti eldgosaveðurfarsfræðingur Alan Robock varpar fram áleitnum rannsóknaspurningum til næstu ára og spyr m.a. hvort og þá hvernig Lakagígagosið 1783 hafi haft áhrif á eða valdið hitunum miklu í Evrópu þá um sumarið. 

Fjallað er um hnattræn áhrif eldgosa á vatnshringrás andrúmsloftsins - en talsverð tímabundin þornun virðist fylgja stærstu gosunum - en hér er mjög mörgum spurningum ósvarað. Grein er um áhrif agnastærðar á veðurfarsmætti eldgosa og önnur um geislunareiginleika eldgosaars. 

Í lok heftisins er í frétt greint frá stofnun vinnuhóps um hlýskeið kvartertímans - í honum eiga menn að klóra sér í höfðinu og síðan reyna að skýra hvers vegna hlýskeiðin hafa verið jafn mismunandi og raun ber vitni.