Um háan ársmeðalhita

Hitinn á árinu 2014 var sá næsthæsti í Reykjavík og á Akureyri síðan samfelldar mælingar hófust á þessum stöðum á síðari hluta 19. aldar. Veðurstofan hefur enn ekki birt endanlegar niðurstöður en þær hljóta að birtast alveg á næstunni. Ljóst er þó að árið er það hlýjasta frá upphafi mælinga víða um norðan- og austanvert landið, mælinga sem staðið hafa í meir en 140 ár samfellt. 

Ritstjóri hungurdiska reiknar líka landsmeðalhita í byggðum landsins sér til gamans. Um áreiðanleika þeirrar leikfimi fullyrðir hann ekki neitt. Árið 2014 reynist vera hið hlýjasta frá upphafi samsuðunnar, 0,02 stigum hlýrra en árið 2003 sem var það næsthlýjasta. En þar sem ritstjórinn telur sig hófsaman mann (eða þannig) vill hann síður að þessi merki áfangi sé kynntur með einhverjum lúðrablæstri og látum. Jú, þetta er merkilegt út af fyrir sig - en fyrst og fremst þannig að enn eitt afburðahlýtt ár hafi nú bæst við öll hin á þessari nýju öld. 

Eftir hver áramót þegar tölur hafa borist reiknar ritstjóri hungurdiska út þykktarhita landsins (líka sér til gamans). Mjög gott samband er nefnilega á milli 500/1000 hPa-þykktarinnar og hita á veðurstöðvum - m.a. í Reykjavík. Fyrst árið 2014 var svona hlýtt er eðlilegt að spurt sé hvernig þykktarhitinn hafi staðið sig.

Það sýnir myndin hér að neðan.

Reikningarnir ná yfir háloftaathuganatímabilið 1949 til 2014. Fylgnistuðull milli þykktar og hita á þessu tímabili er um 0,9. Mæld gildi eru á lóðréttum ás myndarinnar, en áætluð á þeim lárétta. Hæstur varð meðalhitinn árið 2003 (6,06 stig) og nærri því jafnhár árið 2014 (5,99 stig). Þessi ár liggja nánast hlið við hlið – enda var meðalþykkt áranna mjög svipuð. Þykktin hefur hins vegar nokkrum sinnum verið meiri en nú, langmest árið afbrigðilega, 2010, en þá var ársmeðalhiti í Reykjavík sjónarmun lægri en nú (5,90 stig). Við sjáum líka að þykktin (og þar með þykktarhitinn) var einnig sjónarmun hærri en nú árin 2008 og 2009 - þótt þau ár reyndust lítillega kaldari. 

Mismunur reiknaðra og mældra gilda nefnist leif. Hún er mjög misjöfn frá ári til árs. Þegar ár lendir neðan línunnar hefur hitinn verið lægri en þykktin bendir til, þannig var það 2010 - þykktarhitinn var þá 6,15 stig - leifin var -0,09 stig, hann var hins vegar ekki nema 5,32 stig 2014 - leifin er +0,67 stig. Þetta er reyndar stærsta jákvæða leif alls tímabilsins. 

Áður en við förum að hrópa eitthvað út af því skulum við muna að þykktarmælinröðin (fengin úr nokkuð ósamstæðum veðurlíkönum) er ekki eins nákvæm og mælingin á stöðinni. Auk þess er þykktin reiknuð yfir miðju landi (65°N, 20°V) og af þeim ástæðum myndast einnig suð í röðinni sem reyndar mætti með lagni leiðrétta fyrir - því við eigum þykktarbrattann líka. Við eigum ekkert við þá leiðréttingu í bili.

En lítum nú á þróun þykktarleifarinnar síðan 1949. Einstök ár eru sýnd með súlum - en 7-ára keðjumeðaltal með rauðri strikalínu. 

Við munum auðvitað að ákveðið var í upphafi að leifin skyldi vera núll yfir tímabilið allt. Hefðum við valið annað tímabil hefðu tölur hnikast til. 

Þykktarleifin nær (jákvæðu) hámarki snemma á tímabilinu en verður síðan neikvæð á hafísárunum 1965 til 1971, minnkar síðan aftur, en hefur svo verið óvenjumikil, og jákvæð, síðustu 7 ár tímabilsins (2008 til 2014).

Hvers vegna er þykktarleif mismunandi? Á því geta verið ýmsar skýringar. Fyrst þær sem nefndar voru hér að ofan: i) liggur í gallaðri þykktarröð, ii) að mismunandi bratti þykktarsviðsins milli Reykjavíkur og viðmiðunarpunktsins valdi.

Tvær aðrar verður að nefna sérstaklega: iii) Breytingar geta orðið á stöðinni eða staðsetningu hennar – líklegt má telja að ef Reykjavík hefur vegna þéttbýlisáhrifa hlýnað meira en dæmigert er á stærra svæði myndi slíkt sýna sig – sem vaxandi þykktarleif. iv) Stöðugleiki neðsta hluta veðrahvolfs er breytilegur. Mikill og stöðugur sjávarkuldi – nú eða óvenju mikil bjartviðri á vetrum gætu t.d. valdið því að samband þykktar og hita raskaðist – hiti væri lægri við yfirborð heldur en þykktin ein getur séð. Við getum þá sagt að kuldinn sé grunnur. Sé þykktarleifin jákvæð hefur hlýnað meira við yfirborð heldur en almennt í neðri hluta veðrahvolfs.

Á þessu langa (66-ára) skeiði vitum við um hafísárin sem mögulegt tímabil með lágum sjávarhita í kringum landið og sjávarkuldi gæti verið ábyrgur fyrir neikvæðri þykktarleif þess tíma – það mætti segja meira um það síðar. Kuldinn um 1980 hlýtur að hafa verið djúpur – orðinn til þar sem kalt loft streymir út yfir hlýjan sjó þannig að þykktin hefur verið í góðu sambandi við hita í neðstu lögum. Hin stóra jákvæða þykktarleif síðustu ára – hver er skýring hennar?

Meðan við höfum ekki fjallað um leif á fleiri stöðvum getum við ekki útlokað skýringu iii) hér að ofan – að „of mikið“ hafi hlýnað í Reykjavík vegna þéttbýlisáhrifa eða annarra staðbundinna breytinga sem tengdar eru mælingunum. Óhætt er að upplýsa að ekkert bendir til þess að þetta sé skýringin.  

Hið góða samband hita og þykktar segir okkur að þrátt allt skýra breytingar á þykkt yfir 65°N og 20°V stóran hluta af breytileika hitans í Reykjavík frá ári til árs. 

Fleira þessu nátengt liggur í pokahorni ritstjórans - en ætli hann liggi ekki á því í bili.