Árssveiflur - áratugasveiflur (og hlýnun) - Íslandssöguslef 1

Æði langt er nú frá því hungurdiskar slefuðu síðast um veðurfarssögu. Slef dagsins ætti þó að vera mörgum lesendum hungurdiska kunnuglegt - myndirnar hafa verið sýndar hér áður, en eru þó uppfærðar til síðustu áramóta (2013/2014).

Fyrst er margnefnd mynd sem sýnir ársmeðalhita í Stykkishólmi frá 1798 til okkar daga.

 

Lárétti ásinn sýnir árin frá 1798 til 2013, sá lóðrétti hita í °C. Hita einstakra ára má sjá af gráu súlunum og að kaldast var árið 1812 en hlýjast 2003. Spönn milli hita þeirra ára er um 4,5 stig. Græni ferillinn sýnir 10-ára keðjumeðaltöl. Það munar hátt í þremur stigum á hlýjasta og kaldasta 10-ára meðaltalinu. Við reiknum línulega leitni hitans og ef við trúum henni sést að hitinn hefur hækkað um hvorki meira né minna en 1,6 stig á þeim tíma sem línuritið tekur til eða um nokkurn veginn 0.8 stig á öld.

Rétt er að taka fram að þessa mynd mætti túlka öðruvísi t.d. með því að láta fyrri hluta tímabilsins tákna sístöðu en leitnin sé síðari tíma viðbót (þá því meiri) og – eins og alltaf - segir hún ekkert um framtíðina.

En athugum hvernig línuritið lítur út ef við nemum leitnina á brott.

 

Gráir og grænir ferlar eru sá sömu og áður nema hvað búið er að draga samfellda leitni út. Hér má sjá þrjú tímabil þegar hiti er til þess að gera hár – það síðasta er ekki enn orðið nærri því eins langt og þau fyrri. Kuldaskeiðin á milli eru mjög mislöng. Af aðeins tveimur og hálfri sveiflu er auðvitað ekkert hægt að segja um það hvort svona sveiflur séu reglubundnar eða ekki – alla vega bendir mislengd kuldaskeiðanna til þess að svo sé ekki. Aftur á móti er áberandi hversu hratt skiptir á milli hlýrra og kaldra skeiða.

Við sjáum tvö hlýskeið í heild sinni, það fyrra stóð frá því upp úr 1820 og fram á 6. áratug 19. aldar, hið síðara frá því um 1925 til 1965. Sömuleiðis sjáum við í þriðja hlýskeiðið - það sem við nú lifum þessi árin. Skyldi það verða jafnlangt og hin tvö? Síðasta kuldaskeið var miklu styttra heldur en það sem næst var á undan. Hlýskeiðin þrjú stinga sér ámóta hátt upp úr umhverfi sínu þótt það nýjasta sé (vegna leitninnar) miklu hlýrra en það fyrsta og byrjar líka hlýrra heldur en það næsta á undan.

Við lítum líka á tölurnar. Árshitaspönnin er hér 4,03 stig (var 4,47 á tímabilinu öllu). Áratugsspönnin hefur fallið niður í 1,50 stig og 30-ára spönnin (blár ferill) er 1,02 stig. Hlýnunin upp úr botni síðasta kuldaskeiðs til toppsins sem nýgenginn er yfir er á þessari mynd um 1,5 stig – ansi stór hluti af heildarhlýnun áranna 216 – sú nýlega hlýnun tók aðeins 30 ár, 0,5 stig á áratug, heildarleitnin er hins vegar innan við 0,1 stig á áratug – þótt hún sé mikil. 

Hér höfum við séð heildarleitni og áratugasveiflur. Við skulum líka líta aðeins á breytileikann frá ári til árs yfir sama tímabil. Reiknað er hver hitamunur er á ákveðnu ári og árinu á undan.

 

Hann hefur mestur orðið um 2,4 stig – rúmlega helmingur munar á hæsta og lægsta ársmeðalhita tímabilsins alls. Eitthvað virðist árið í ár muna eftir árinu í fyrra. En hér eru líka tímabilaskipti – breytileikinn frá ári til árs er greinilega meiri á kuldaskeiðum heldur en á hlýskeiðum – á núverandi hlýskeiði er áratugameðalmunur um 0,4 stig en var um 0,8 á síðasta kuldaskeiði (um 1980). Hringl frá ári til árs var líka mun meira á 19. öld heldur en lengst af á þeirri 20.

Myndirnar þrjár kalla fram margar spurningar þar á meðal þessar:

1. Hvernig stendur á sveiflum frá ári til árs? [„svar“ er til – en nýtist ekki við spár]

2. Hvernig stendur á áratugasveiflunum? [svör mjög óljós – en þær eru samt staðreynd]

3. Eru áratugasveiflur síðustu 200 ára eitthvað sérstakar? [það er ekki vitað – en líklega ekki]

4. Hvernig stendur á „langtíma“-leitninni? – Er hún eitthvað sérstök? [líkleg svör til]

5. Eru sveiflurnar reglubundnar? [sumar – en aðrar ekki]

Síðari pistill heldur áfram því sem hér er hafið.

Meira af hæstu hámörkum

Í síðustu færslu var litið á töflu sem sýnir hæsta hita sem mælst hefur á veðurstöðvum - hverri fyrir sig (sjá viðhengi færslunnar). Færsla dagsins fjallar um sama efni. Þau nörd (og aðrir) sem afrita listann og líma hann inn í töflureikni munu örugglega raða hámörkunum frá því mesta til þess minnsta. Við tökum ómakið af öðrum og setjum hæstu tölurnar í töfluna hér að neðan.

röð	stöð	ár	mán	dagur	hám	byrjar	endar		nafn
1	675	1939	6	22	30,5	1881	2008		Teigarhorn
2	772	1939	6	22	30,2	1926	2012		Kirkjubæjarklaustur
3	580	1946	7	17	30,0	1937	1990		Hallormsstaður
4	422	1911	7	11	29,9	1881	#		Akureyri
5	923	1924	7	30	29,9	1923	#		Eyrarbakki
6	1596	2008	7	30	29,7	1996	#		Þingvellir
7	4271	2004	8	11	29,2	1998	#		Egilsstaðaflugvöllur
8	564	1911	7	10	29,1	1907	1919		Nefbjarnarstaðir
8	6499	2004	8	10	29,1	1995	#		Skaftafell
10	6420	2004	8	10	29,0	2003	#		Árnes
11	615	1911	7	11	28,9	1907	1919		Seyðisfjörður
11	635	1991	7	4	28,9	1976	2007		Kollaleira
11	36519	2004	8	11	28,9	2001	#		Gullfoss

Fyrsti dálkurinn sýnir röð, síðan kemur númer stöðvarinnar í gagnagrunni Veðurstofunnar. Þriðji, fjórði og fimmti dálkurinn sýna dagsetningu metsins, þá kemur hámarkið sjálft, en síðan dálkur sem sýnir hvenær stöðin byrjaði að athuga. Þar á eftir er dálkur sem sýnir hvenær hún hætti, en táknið # merkir að stöðin sé enn að mæla.

Allar þessar tölur þykja trúlegar nema ein, 29,9 stigin á Eyrarbakka 1924 - hún er líklega röng. Það styrkir 1. og 2. sætið að það séu tvær stöðvar sem ná 30 stigum sama dag. Sama á við um tölurnar í 4., 8. og 11. sæti (Seyðisfjörður), þær bera vitni um hitabylgjuna miklu 1911. Ágústhitabylgjan 2004 á líka þrjár tölur á listanum. Miklar hitabylgjur voru víða um land í júlí 1991 og 2008.

Mannaðar athuganir eru ekki gerðar lengur á þeim þremur stöðvum sem eiga hæstu tölurnar - en þar eru nú sjálfvirkar stöðvar. Af þeim hefur sjálfvirka stöðin á Hallormsstað náð hæst, 27,7 stigum í ágústhitabylgjunni 2004, en nýju stöðvarnar á Teigarhorni og Kirkjubæjarklaustri hafa enn ekki náð 25 stigum.

Sú stöð sem lægst er á listanum er Nýibær, í 890 metra hæð á Nýjabæjarfjalli inn af Eyjafirði - hún var starfrækt aðeins eitt ár - og það að auki hitabylgjurýrt. Talan, 15,6 stig, telst því e.t.v. bara nokkuð há. Lágt á listanum liggja líka nýjar stöðvar sem ættu eiginlega ekki að vera með á honum - þær hafa enn bara séð eitt eða tvö sumur.

Allir dagar frá og með 29. júní til og með 3. ágúst eiga fulltrúa á listanum. Hitabylgjurnar í ágúst 2004 og júlí 2008 keppast um flest metin. Þetta eru langmestu hitabylgjurnar síðan stöðvunum fjölgaði mikið með tilkomu sjálfvirkra athugana, 59 stöðvar lenda á 11. ágúst 2004 (og fleiri dagana þar um kring), en 53 þann 30. júlí. Síðarnefnda dagsetningin fær aðstoð frá mikilli hitabylgju í júlílok 1980 - en þá voru engar sjálfvirkar stöðvar komnar til sögunnar.

Á listanum er getið um 171 mannaða stöð, þar af eiga 26 met frá 2004, 16 frá 1991, 9 frá 1980, 10 frá 1976, 9 frá 1955, 8 frá 1939 og 8 frá 1911. 

Sjálfvirku stöðvarnar á listanum eru 299, 107 af þeim eiga sín met frá 2004 og 57 frá 2008. Síðan eru nokkuð margar stöðvar með met 2012 (46) og 2013 (51) en þar er nær eingöngu um að ræða þær sem eru svo ungar að þær upplifðu hvorki 2008 né 2004.