Á heyönnum (fjórða mánuði sumars)

Heyannir eru fjórði mánuður sumars í gamla íslenska tímatalinu. Í ár hófust þær 28. júlí en lauk 26. ágúst. Allir mánuðir tímatalsins eru 30 daga langir. Það er ekki nógu mikið til að búa til 365,25 daga ár. Rúmlega fimm daga vantar upp á. Fjórum þeirra er á hverju ári skotið inn á milli sólmánaðar og heyanna og heita aukanætur.

En til hvors mánaðarins teljast þá aukanæturnar? Hér veltum við ekki vöngum yfir því - heldur sleppum þeim úr mánaðareikningunum og lítum á sérstaklega. Til að fullt samræmi haldist á milli gregoríanska tímatalsins og þess íslenska þarf hið síðara frekari leiðréttingar við. Á fimm til sex ára fresti er skotið inn aukaviku, 7 dögum - svonefndum sumarauka. Hann er einnig settur inn á miðju sumri, á eftir aukanóttum og á undan heyönnum. Þetta virðist frekar flókið - en munum að við búum við ótrúlegt rugl í lengd mánaða í okkar hefðbundna ári, „ap, jún, sept ..“ - þá er gott að hugsa til hinna jafnlöngu íslensku mánaða.

En hvað um það - komið er að hitanum á heyönnum. Fulltrúi hans er morgunhiti í Stykkishólmi 1846 til 2013.

 

Lóðrétti ásinn sýnir hita, sá lárétti árin. Súlurnar sýna þá meðalhita heyanna einstök ár tímabilsins. Hér má taka eftir því að hlýindaskeiðinu fyrir miðja öldina lýkur upp úr 1950 og kuldinn tekur við. Kaldasti mánuðurinn er þó á 19. öld, það er 1850. Hlýjast var á heyönnum 2010. Mjög hlýtt var einnig í þessum mánuði 1870 og 1872. Þau sumur voru þó ólík á Vesturlandi, óþurrkar 1870 en blíða 1872. Eitthvað ýjuðu menn þá að veðurfarsbreytingum á Íslandi - veðurlagið þótti svo óvenjulegt.

Heyannir ársins í ár koma ekkert sérstaklega illa út þótt þær liggi í lægra lagi miðað við það sem verið hefur á þessari öld.

Eftir 1949 voru heyannir kaldastar 1983 og næstkaldastar 1993, hlýjast var í Reykjavík á heyönnum 2010 - rétt eins og í Stykkishólmi. Nærri því eins hlýtt var 2003, 2004 og 2012.

Aukanæturnar eru aðeins fjórar á hverju sumri þannig að breytileiki milli ára er umtalsvert meiri heldur en er í 30-daga meðaltölum mánaðanna. En lítum samt á Stykkishólm.

Hér er hlýjast 1936 en kaldast 1906 og 1921. Hlýinda- og kuldaskeiðin koma vel fram þótt ekki séu teknir nema fjórir dagar á ári inn í meðaltalið. Annars er lítið um þetta að segja. Í Reykjavík (frá og með 1949) voru aukanætur hlýjastar 2005 en kaldastar 1983. Næstkaldast var 1963 (eins og sumir muna).

Frá því að mælingar hófust í Stykkishólmi hafa ár 30 sinnum státað af almanakssumarauka. Hann var hlýjastur 1939 var hlýjastur, næsthlýjastur 1990 og síðan fylgir 1883. Kaldast var á sumarauka 1911 og næstkaldast 1906. Frá 1949 var sumaraukinn 1990 sá hlýjasti í Reykjavík.

Sólskinsstundir á heyönnum voru 139,8 að þessu sinni í Reykjavík.

Lóðrétti ásinn sýnir sólskinsstundafjöldann en sá lárétti vísar í árin. Það eru heyannir 1960 sem eru langt fyrir ofan alla aðra keppinauta. Fæstar voru stundirnar rigningasumarið fræga 1955 og síðan koma 1945 og 1947 - það síðarnefnda er einnig þekkt rigningasumar - og auðvitað má hér finna hið illræmda sumar 1983 - slæmt á heyönnum sem og öðrum mánuðum. Heyannir í ár, 2013, standa sig bara vel miðað við hörmungarnar, en eru samt um 21 stund undir meðallagi allra ára myndarinnar.