Austanáttarmet í febrúar

Í janúar var metaustanátt í háloftunum yfir landinu - langtum meiri heldur en áður hefur þekkst. Febrúar endurtekur leikinn. Ritstjóranum fannst austanáttin í febrúar 1977 vera mikil - enda hefur hún setið í efsta sæti febrúarmánaða frá upphafi háloftaathugana um 1950. En febrúar í ár endaði langt fyrir ofan - ótrúlega langt, rétt eins og í janúar.

Við sjávarmál hefur austanáttin heldur aldrei verið meiri á sama tímabili - en þar er stutt í febrúaraustanáttina 1966. Bolli Pálmason kortagerðarmeistari Veðurstofunnar hefur búið til þrýstivikakort fyrir febrúar.

Heildregnu línurnar sýna meðalloftþrýsting, en litirnir þrýstivikin. Það er, rétt eins og í janúar, mest vestur af Bretlandseyjum þar sem þrýstingurinn í febrúar var 27,5 hPa undir meðallagi. Í janúar var mesta vikið rétt tæp 20 hPa - og þótti mikið.

Síðara kortið sýnir þykktarvikin í febrúar - vik hita í neðri hluta veðrahvolfs frá meðallagi.

 

Heildregnu línurnar sýna meðalhæð 500 hPa-flatarins. Þar má sjá sama lægðardrag fyrir sunnan land og var í janúar. Vindur blæs nokkurn veginn samsíða jafnhæðarlínunum og af kortinu má ráða að austanátt hefur verið ríkjandi í mánuðinum - en venjulega er ríkjandi vindur af vestsuðvestri.

Jafnþykktarlínur eru strikaðar. Þær skera jafnhæðarlínurnar við Ísland. Vindurinn leitast við að hækka þykktina yfir mestöllu landinu, ber að hlýtt loft úr austsuðaustri og austri.

Myndin sýnir kuldastrokuna vestan frá Labrador mjög vel, kalt loft var allan mánuðinn á leið til austurs til Bretlandseyja. Í fjólubláa blettinum er þykktarvikið stærra en 100 metrar. Það þýðir að hiti í neðri hluta veðrahvolfs hefur verið um 5 stigum undir meðaltali í mánuðinum. Svona hefur ástandið verið síðan 20. desember. Allur þessi vindur og kuldi hefur nú kælt yfirborð sjávar þannig að risastórt neikvætt sjávarhitavik nær um Atlantshafið þvert á þessum slóðum.

Kalda loftið í vestri og suðri hefur á liðnum tveimur mánuðum rétt náð til Íslands þrisvar-fjórum sinnum. Spár í dag (laugardaginn 1. mars) eru nú helst á því að vestankuldinn muni um miðja vikuna loks komast alla leið norður fyrir land. Þá gæti skipt um veðurlag. Hvort hér verður aðeins um fáeina undantekningadaga að ræða eða varanlegri breytingu verður bara að sýna sig.

Austanáttarsyrpan mikla

Það er engin endanleg regla til um það hvernig reikna beri meðalvindátt daga, mánaða eða ára. Aðferðin sem ritstjórinn beitir er sennilega sú algengasta. Þá er vindur einstakra athugana þáttaður í tvo hornrétta þætti, í dag notum við austan- og norðanþætti. Hrein norðanátt á engan austanþátt, hrein austanátt engan norðanþátt auk þess sem sunnanátt telst neikvæð norðanátt og vestanátt neikvæð austanátt. Ritstjórinn verður að játa að hann gerir sitt á hvað að telja austan- eða vestanátt jákvæða - en þykist aldrei ruglast í ríminu (sem er kannski ekki alveg satt).

Eftir að þáttunin hefur átt sér stað er auðvelt að reikna meðaltöl - og jafnvel breyta yfir í hefðbundna veðurvindáttagráðustefnu.

Ritstjórinn reiknaði þannig vigurvindátt fyrir alla daga frá 1. janúar 1949 með því að nota athuganir mannaðra skeytastöðva. Eitthvað suð er óhjákvæmilegt í svona reikningum, t.d. vegna breytinga á veðurstöðvakerfinu. Að þessu loknu var austanáttarsyrpa skilgreind sem tímabil þar sem meðalaustanþáttur vindsins var samfellt jákvæður. Síðan var tekið saman yfirlit um lengd syrpanna.

Þetta með að austanþátturinn skuli vera samfelldur alla daga er nokkuð grimm krafa - eins og við sjáum hér á eftir - en hér dugar ekkert nema miskunnarleysi - rétt eins og í bikarkeppnum í boltaíþróttum - ef vestanandvari kemur einn dag - þá er búið að tapa. 

Austanáttin í vetur skiptist þannig í tvær syrpur - aðskildar af einum aumingjalegum vestanáttardegi, 23. janúar. Fyrri syrpan varð 34 daga löng, byrjaði 20. desember. Sú síðari er enn að safna stigum - orðin 36 daga löng og virðist eiga að minnsta kosti 3 daga í viðbót í hendi.

Þá er að leita að einhverju ámóta í þáttasafninu. Dagsetningin er sett á fyrsta vestanáttardaginn eftir að syrpunni lauk.

röð	ár	mán	dagur	lengd
1	1966	1	6	61
2	1959	1	24	50
3	1977	3	20	49
4	1978	3	3	46
5	1966	3	9	44
6	2000	12	28	40
7	1958	8	31	38
8	1981	10	13	37
9	1998	1	19	37
10	1960	3	20	36
11	1961	5	11	36
12	1965	5	28	35
13	1960	12	11	34
14	2009	12	15	34
15	1985	2	16	33

Við sjáum að yfirstandandi syrpa er þegar búin að ná 10. til 13. sæti og vinnur sig trúlega upp í að minnsta kosti 6. sætið. Það er ansi hátt og ef við sleppum spillideginum er austanáttin nú búin að standa nokkurn veginn samfellt í 71 dag. Það er hærri tala en er á listanum. Ef við skoðum hann nánar sjáum við þó að tvö ártöl eiga tvær syrpur. Það fyrra, 1960, er þó ekki keppinautur núlíðandi syrpu því önnur syrpan það ár endar í mars - en hin í desember. Þær eru því ótengdar.

Tvær syrpur eru merktar árinu 1966. Sú fyrri var 61 dagur að lengd - en endaði 6. janúar. Við fornnördin munum þetta tíðarfar vel. Síðari syrpan stóð í 44 daga - endaði 9. mars. Náði sum sé öllum febrúar eins og nú. Syrpuslitið í janúar var meira afgerandi 1966 heldur en nú. Enn minni úrkoma var í Reykjavík í febrúar 1966 heldur en nú.

Þurru kaflarnir 1959 og 1977 voru einnig mjög minnisstæðir. Það má benda á eina sumarsyrpu í listanum  - endaði 31. ágúst 1958. Einhverjir muna sjálfsagt eftir því sumri.

En forvitni ritstjórans nær lengra aftur og því leitaði hann líka að austanáttarsyrpum þrýstivinds í amerísku endurgreiningunni sem hungurdiskar vitna oft í. Svæðið sem notað er nær einnig til umhverfis landsins - því má ekki búast við sömu niðurstöðu. Auk þess er að meðaltali horn á milli þrýstivinds og vinda á veðurstöðvum - við sleppum því hér en tökum e.t.v. tillit til þess ef við lítum aftur í þessa átt.

Yfirstandandi austanáttarsyrpur skila sér í talningu (reyndar með hjálp evrópureiknimiðstöðvarinnar) en þar er spillidagurinn 24. janúar en ekki sá 23. og fyrri syrpan byrjar 19. desember en ekki þann 20.

Hvað um það, hér er syrpulisti sem nær allt aftur til 1874.

röð	ár	mán	dagur	lengd(dagar)
1	1947	3	31	61
2	1968	11	29	59
3	1931	6	19	58
4	2002	12	4	58
5	1966	3	8	53
6	1986	1	15	52
7	2001	1	9	52
8	1890	5	30	50
9	1959	1	24	50
10	2001	4	13	50
11	1912	3	12	49
12	1876	3	25	48
13	1903	11	3	47
14	1977	2	24	46
15	1978	3	3	46

Hér eru mörg sömu tímabilin og í fyrri töflunni - en 1966 syrpa komin í 5. sæti. Á toppnum er syrpa sem lauk með 30. mars 1947 (daginn eftir að Heklugosið hófst). Febrúar og mars 1947 voru vægast sagt óvenjulegir - hungursneyð var þá sums staðar í Evrópu í einum versta vetri 20. aldar þar um slóðir.

Svo dúkkar upp nóvember 1968 - við athugun kemur í ljós að þar fer dæmi um langa syrpu á veðurstöðvunum með tveimur aðskildum spillidögum sem klippa hana í þrjá hluta. - Hún nær því ekki inn á fyrri listann. Syrpan sem endar í júní 1931 er eðlilega ekki á þeim fyrri - en maí var einhver þurrasti mánuður sem vitað er um víða um land. Þá mældist úrkoma í Reykjavík 0,3 mm og engin á Akureyri.

Það er eins með syrpuna í fjórða sæti og þeirri 1968 að hún er á stöðvunum klippt í þrjá hluta. Látum þetta duga um austanáttarsyrpur í bili. Yfirstandandi syrpa stenst greinilega samanburð við þær frægustu.