Hálendishitamet jafnað

Fyrir nokkrum árum leitaði ritstjóri hungurdiska uppi það sem hann kallaði „hitamet hálendisins“ - eftir að hafa reynt að skilgreina hvað hann á við með því. Alls konar vafamál sækja að. Ekkert samkomulag er um að allt fyrir ofan einhverja ákveðna hæð yfir sjávarmáli skuli teljast hálendi. Hvaða stöðvar teljast þá hálendisstöðvar? Að auki hefur ritstjórinn verið nokkuð stífur á þeirri meiningu að hafa stöðvar Vegagerðarinnar ekki með í metakeppnum - nema þá „óformlega“. Ástæður fyrir þeirri sérvisku eru fleiri en ein, kannski helst sú að hámarkshiti er ekki mældur á sama hátt á Vegagerðarstöðvunum og þeim sem Veðurstofan og aðrir samstarfsaðilar hennar reka. Í upphafi vegagerðarkerfisins var meira um að þeir mælar færu á rek heldur en mælar Veðurstofunnar. Úr þessu var síðar bætt - þannig að líkur á slíkum bilunum eru nú ámóta miklar í kerfunum báðum. Það er einnig þannig að fleiri (til þess bærir) aðilar reka veðurstöðvakerfi. Þær athuganir eru hins vegar ekki í gagnagrunni Veðurstofunnar og mun minna er vitað um uppsetningu mæla - að hleypa slíku að í metametingi er eins og að opna ormadós (eins og það nú heitir). 

Hin viðurkenndu met ritstjórans eru því aðeins sett á stöðvum Veðurstofunnar og hennar nánustu samstarfsaðila. Í því sem hér fer á eftir eru vegagerðarstöðvarnar hins vegar með í pottinum - til gamans. 

Þá er það þetta með „hálendið“. Á vefsíðu Veðurstofunnar er einfaldlega miðað við 400 metra hæð yfir sjávarmáli. Það er einfalt, en hefur þann ókost að tvær stöðvar í byggð lenda uppi á hálendinu - ekki kann ritstjórinn við það. Möðrudalur er efsta byggða ból landsins. Þar hefur verið byggð frá ómunatíð. Stöðin er nú sett í 452 m hæð yfir sjávarmáli - ekki gott að segja hversu nákvæmt það er. Stöðin við Kröflu er hins vegar í 456 metra hæð. Það er beinlínis asnalegt að setja hana á hálendið, en Möðrudal ekki - bara út á 3 metra mun. 

Ritstjórinn ákvað því að fara upp í 460 metra, sem stendur er engin stöð á hæðarbilinu 460 til 470 metrar. 

Eftir að þessi mörk hafa verið dregin - hæð meiri en 460 metrar - og engar vegagerðarstöðvar er leitin að hæsta hita einföld. 

Metið sem ritstjórinn fann á sínum tíma, 25,9 stig sett í Veiðivatnahrauni 24,júlí 2013 stendur enn - en var jafnað nú á dögunum, þann 15.júlí, þegar hiti við Upptyppinga og í Veiðivatnahrauni náði sömu tölu, 25,9 stigum. 

En - það er alltaf eitthvað, hvað með vegagerðarstöðvarnar? Það eru tíu vegagerðarstöðvar ofan en 460 metra. Þrjár þeirra, Möðrudalsöræfi, Biskupsháls og Vopnafjarðarheiði hafa mælt hærri hita heldur en áðurnefndar mælingar í Veiðivatnahrauni. Á Möðrudalsöræfum mældust 26,7 stig í hitabylgjunni miklu 10.ágúst 2004, í sama skipti (reyndar 11.águst) mældist hiti 26,0 stig á Vopnafjarðarheiði og þann 25.ágúst 2021 mældust 26,5 stig á Biskupshálsi. Stöðin á Vopnafjarðarheiði hefur tvisvar verið flutt. Fyrstu árin var hún í 580 metra hæð (1995 til 2001), síðan í 484 metra hæð (2001 til 2012), en eftir það í 440 metra hæð (og þar með neðan „hálendismarka hungurdiska“). 

Á dögunum fór hiti í 26,9 stig við Kröflu (456 metra hæð). 

En hversu háð hæð eru þessi hitahámörk? Til að tékka á því lítum við á subbulega mynd.

Mun skýrara eintak (pdf) má finna í viðhenginu - einnig batnar myndin nokkuð sé smellt á hana og hún stækkuð. Lárétti ásinn sýnir hæð yfir sjávarmáli, en sá lóðrétti hita. Krossmark er sett við hverja stöð (hæð hennar og hæsta hita sem þar hefur mælst). Við sleppum því að setja nöfn við stöðvar sem ekki eru á hálendinu - þær eru flestar í vel innan við 100 metra hæð - en þó talsverð dreif áfram til hægri á myndinni, en fækkar smám saman eftir því sem hærra er komið. Nöfn vegagerðarstöðvanna er rituð rauðu letri. 

Í rauninni er ekki mikið samband á milli hæðar stöðva og hæsta hámarks sem mælst hefur. Reiknuð (nær marklaus) leitnilína sýnir að reiknaður hámarkshiti er aðeins 1,3 stigum lægri í 1000 metra hæð heldur en við sjávarmál. Eina atriðið sem gæti e.t.v. sagt okkur eitthvað er að ofarlega til hægri á myndinni er allstórt autt svæði - en neðarlega til vinstri er ekki eyða. Með hæfilega góðum vilja má segja að rauða strikalínan afmarki „eyðuna“ að neðan - alla vega segir hún okkur frá því að allt sem í framtíðinni mun lenda ofan við verður að teljast óvenjulegt. Halli hennar er ekki fjarri 5 stigum á 1000 metra, 0,5 stig á hverja 100 metra. Sú tala er ekki fjarri meðalhitafallanda yfir landinu - það meðaltal gjarnan talið um 0,6 stig á 100 metra. 

Þess mætti e.t.v. vænta að þessi mynd yrði skýrari hefðum við mælingar í þúsund ár, en ekki aðeins tæp 30 eins og hér. Sömuleiðis myndi e.t.v. eitthvað hreinsast til ef allar stöðvarnar hefðu athugað jafn lengi. Það skiptir t.d. máli hvort stöð var að athuga í hitabylgjunum 2004 og 2008 eða ekki. Nýliðin hitabylgja bætti stöðu þeirra stöðva sem byrjuðu að athuga eftir það. Þau met sem nú féllu voru langflest á stöðvum með stuttan athugunartíma. Undantekning þó fáeinar stöðvar á Suðurlandi.

En þrátt fyrir þessa augljósu galla myndarinnar sýnir hún okkur samt að fleira en hæð yfir sjávarmáli (og lengd athugunartíma) ræður hæsta hámarkshita. Til að sannfærast um það þurfum við bara að líta á punktadreifina í fyrstu 100 metrunum - breytileikinn er mikill. Kannski er ástæða til að líta nánar á það. Til að geta gert það þyrfti ritstjórinn hins vegar að fara í undirbúningsvinnu - óvíst hvort þrek og forgangsröðun verkefna leyfa slíkt.  

Í sérstöku viðhengi má finna lista með mánaðahitametum hálendisins (textaskrá, endurnýjun á eldri lista hungurdiska).  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• skýrara eintak af pistilmynd
• hálendishitamet - eftir mánuðum