17.2.2025 | 18:00
Enn eitt gagnafylleríið?
Fyrir nokkrum dögum var á það minnst hér á hungurdiskum að hægt væri að bera fram spurningar eins og þessa: Hver er hlýjasti norðanáttardagur sem við þekkjum á landinu í febrúar? Það er meira að segja mjög auðvelt að finna svar - ef við miðum aðeins við síðustu 75 árin. Vandinn hefst hins vegar þegar kemur að nánari spurningum. Hvað er það sem við eigum við þegar við segjum hlýjastur? Hvað er norðanáttardagur? Þetta eru öllu þvælnari spurningar heldur en sú fyrsta. Svörin eru ætíð álitamál og þar með verður svarið við spurningunni um hlýjasta norðanáttardaginn einhvern veginn marklausari en áður, og jafnvel misjafnt eftir því hvaða skilgreiningar eru notaðar - örugglega misjafnt ætti frekar að segja.
Ritstjóri hungurdiska heldur úti þremur skrám þar sem giskað er á ríkjandi vindátt hvers dags á landinu langt aftur í tímann (auk tveggja sem aðeins ná til þessarar aldar - en eru nákvæmari). Sú sem hann notar mest reiknar meðalvigurvindátt hvers dags eftir athugunum á mönnuðum veðurstöðvum allt aftur til 1949. Hver dagur fær sína vindátt, meðalvindhraða og vigurvindhraða. Af hlutfalli vigur- og meðalvindhraða má reikna það sem ritstjórinn kallar festu eða festuhlutfall. Því nær sem það er einum, því fastari hefur hann verið á áttinni. Festan er að jafnaði marktækt meiri í miklum vindi heldur en hægum, og þar af leiðandi er hún að jafnaði meiri að vetri heldur en að sumri. Að sumarlagi þegar sólfarsvindar eru ríkjandi, eða vindur er mjög hægur er oft nánast tilviljun úr hvaða átt vigurvindurinn blæs, festan er þá lítil. Því má búast við því að á slíkum dögum sé áttin í raun illa ákvörðuð eða ónákvæm. Freistandi væri því að sleppa slíkum dögum þegar við leitum að hæsta eða lægsta hita hverrar áttar - eða telja þá sérstaklega. Um leið og við förum að gera slíkt getum við lent í miklum gagnaskógi og hætt að sjá skóginn fyrir trjám. Í því sem hér fer á eftir hefur vindáttunum 360 verið skipað á 8 höfuðáttir, hver átt fær 45 gráðu bil á hringnum.
Fyrsta verkefnið sem við leggjum upp með er einfalt. Við viljum vita hver hefur verið ríkjandi vindátt þá daga þegar landsdægurhámarksmet hafa verið sett. Byrjum á febrúarmánuði. Svo vill til að dægurmet hlaupársdagsins (29.febrúar) er frá því 1948, utan þess tímabils sem áðurnefnd skrá nær til, sama á við met þess 16. og 22. En hinir 26 dagarnir skila sér. Af þessum 26 dögum var sunnanátt ríkjandi 13 daga, en suðvestanátt 12 daga, einn dag segist austanátt hafa verið ríkjandi.
Þá spyrjum við um alla daga ársins (við náum áttgreiningu á 311 dögum) - 55 dægurmet eru eldri. Sunnan- og suðvestanáttin eiga langflesta metdagana, 225 samtals (72 prósent), austan- og suðaustanáttir eiga samtals 49 (16 prósent), vestan- og norðvestanáttir 17 (5 prósent) og norðan- og norðaustanáttir samtals 20 (7 prósent). Þetta með norðlægu áttirnar kemur dálítið á óvart, en þegar við athugum þessi tilvik hvert og eitt eiga þau sér sínar skýringar. Hrein norðanátt á 10 tilvik, í langflestum er vindur hægur og festuhlutfallið lágt, (innan við 0,4). Einstöku sinnum er líka hlýtt á Suðurlandi í norðansólskini að hásumri. Eitt tilvik sker sig úr, með bæði dágóða festu (0,9) og meðalvindhraða (9,8 m/s). Það tilvik þekkjum við vel, þetta er 4.júní 1997, í upphafi hretsins mikla sem þá gerði. Mettalan 24,0 stig á Akureyri tilheyrir leifum dagsins áður. Þetta met er því eitt þeirra bókahaldsmeta sem fylgir athugunarháttum - og við verðum að sætta okkur við - en truflar auðvitað athuganir eins og þær sem við stöndum hér í.
En spurningunni sem borin var fram í upphafi hefur ekki verið svarað. Til að geta gert það þurfum við líka að ákveða hvers konar hitaviðmið við eigum að nota þegar við tölum um hlýjasta daginn. Ekki er óeðlilegt að reikna meðalhita í byggðum landsins - ekki óskaplega umdeilanleg tala - en við sitjum þó uppi með hægviðrið - og tilviljanakennda átt. Í stað þess að leggja inn í sjálfan skóginn leitum við að þessu sinni aðeins að einu tré, þar sem við finnum hvaða dagur það er sem hefur verið hlýjastur norðanáttardaga í byggðum landsins á árunum 1949 til 2024, en við skulum líka leyfa okkur að finna hann fyrir bæði mannaðar og sjálfvirkar stöðvar.
Og dagurinn er 28. febrúar 2018, meðalhiti á landsvísu var 3,6 stig, hægur dagur og loftþrýstingur hár. Á sjálfvirku stöðvunum (1997 til 2024) lendir þessi dagur í öðru hlýjasta sæti norðanáttardaga, meðalhiti líka 3,6 stig. En 15. febrúar árið áður, 2017 nær rétt að toppa hann, nær 3,7 stigum - ómarktækur munur auðvitað.
Sannleikurinn er auðvitað sá að það ærir fljótt óstöðugan að halda utan um öll svona met, en maður sér nú ámóta gert í íþróttum þar sem farið er að halda utan um ótrúlegustu hluti. Við látum hér staðar numið - þótt freistandi sé að sitja áfram á millibarnum og fá sér góðan og sterkan gagnakokteil - rétt einu sinni.
Flokkur: Vísindi og fræði | Facebook
Um bloggið
Hungurdiskar
Færsluflokkar
Heimsóknir
Flettingar
- Í dag (31.3.): 58
- Sl. sólarhring: 483
- Sl. viku: 1590
- Frá upphafi: 2457145
Annað
- Innlit í dag: 54
- Innlit sl. viku: 1458
- Gestir í dag: 51
- IP-tölur í dag: 50
Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar
Eldri færslur
- Mars 2025
- Febrúar 2025
- Janúar 2025
- Desember 2024
- Nóvember 2024
- Október 2024
- September 2024
- Ágúst 2024
- Júlí 2024
- Júní 2024
- Maí 2024
- Apríl 2024
- Mars 2024
- Febrúar 2024
- Janúar 2024
- Desember 2023
- Nóvember 2023
- Október 2023
- September 2023
- Ágúst 2023
- Júlí 2023
- Júní 2023
- Maí 2023
- Apríl 2023
- Mars 2023
- Febrúar 2023
- Janúar 2023
- Desember 2022
- Nóvember 2022
- Október 2022
- September 2022
- Ágúst 2022
- Júlí 2022
- Júní 2022
- Maí 2022
- Apríl 2022
- Mars 2022
- Febrúar 2022
- Janúar 2022
- Desember 2021
- Nóvember 2021
- Október 2021
- September 2021
- Ágúst 2021
- Júlí 2021
- Júní 2021
- Maí 2021
- Apríl 2021
- Mars 2021
- Febrúar 2021
- Janúar 2021
- Desember 2020
- Nóvember 2020
- Október 2020
- September 2020
- Ágúst 2020
- Júlí 2020
- Júní 2020
- Maí 2020
- Apríl 2020
- Mars 2020
- Febrúar 2020
- Janúar 2020
- Desember 2019
- Nóvember 2019
- Október 2019
- September 2019
- Ágúst 2019
- Júlí 2019
- Júní 2019
- Maí 2019
- Apríl 2019
- Mars 2019
- Febrúar 2019
- Janúar 2019
- Desember 2018
- Nóvember 2018
- Október 2018
- September 2018
- Ágúst 2018
- Júlí 2018
- Júní 2018
- Maí 2018
- Apríl 2018
- Mars 2018
- Febrúar 2018
- Janúar 2018
- Desember 2017
- Nóvember 2017
- Október 2017
- September 2017
- Ágúst 2017
- Júlí 2017
- Júní 2017
- Maí 2017
- Apríl 2017
- Mars 2017
- Febrúar 2017
- Janúar 2017
- Desember 2016
- Nóvember 2016
- Október 2016
- September 2016
- Ágúst 2016
- Júlí 2016
- Júní 2016
- Maí 2016
- Apríl 2016
- Mars 2016
- Febrúar 2016
- Janúar 2016
- Desember 2015
- Nóvember 2015
- Október 2015
- September 2015
- Ágúst 2015
- Júlí 2015
- Júní 2015
- Maí 2015
- Apríl 2015
- Mars 2015
- Febrúar 2015
- Janúar 2015
- Desember 2014
- Nóvember 2014
- Október 2014
- September 2014
- Ágúst 2014
- Júlí 2014
- Júní 2014
- Maí 2014
- Mars 2014
- Febrúar 2014
- Janúar 2014
- Desember 2013
- Nóvember 2013
- Október 2013
- September 2013
- Ágúst 2013
- Júlí 2013
- Júní 2013
- Maí 2013
- Apríl 2013
- Mars 2013
- Febrúar 2013
- Janúar 2013
- Desember 2012
- Nóvember 2012
- Október 2012
- September 2012
- Ágúst 2012
- Júlí 2012
- Júní 2012
- Maí 2012
- Apríl 2012
- Mars 2012
- Febrúar 2012
- Janúar 2012
- Desember 2011
- Nóvember 2011
- Október 2011
- September 2011
- Ágúst 2011
- Júlí 2011
- Júní 2011
- Maí 2011
- Apríl 2011
- Mars 2011
- Febrúar 2011
- Janúar 2011
- Desember 2010
- Nóvember 2010
- Október 2010
- September 2010
- Ágúst 2010
Bæta við athugasemd [Innskráning]
Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.