Tíustigafrost - (fyrst að hausti)

Hér er rifjaður upp og uppfærður annar pistill frá því í október 2017. Hann fjallar um dagsetningu fyrsta tíustigafrosts haustsins í byggðum landsins.

Í haust (2024) fór frost fyrst í -10 stig í byggð þann 11. október. Að meðaltali, 1991 til 2020 er þessi dagsetning 16. október. Við erum því fimm dögum á undan meðallagi í ár. Ef við miðum við síðustu tíu ár er dagsetningin hins vegar 8 dögum á undan meðallagi. Það hefur verið kalt í október. Veruleg óvissa er þó í útreikningum slíkra meðaltala

 

Súlurnar á myndinni eiga að sýna dagsetningu fyrsta tíustigafrosts í byggðum landsins frá 1949 að telja. Lárétti ásinn sýnir árin, en sá lóðrétti dag ársins - þar eru einnig sýnd mánaðamót, 1. október og fyrsti nóvember (láréttar strikalínur) Því neðar sem súlurnar liggja, því fyrr hausts hefur tíustigamarkinu verið náð. Það hefur stöku sinnum gerst að tíu stiga frost hefur ekki mælst fyrr en í nóvember. 

Rauð lína er 10-ára dagsetningarkeðja. Hér þurfum við að hafa í huga að stöðvaþýðið hefur verið mjög breytilegt í gegnum tíðina. Síðustu tuttugu árin notum við gögn sjálfvirkra stöðva til að finna dagsetninguna (mönnuðum stöðvum fækkar og fækkar). Svo verðum við að vita að í gagnalistann vantar dagleg gögn frá fjölda stöðva fyrir 1961 - og sá hluti línuritsins er því ekki alveg sambærilegur við afganginn, nokkuð af stöðvum inn til landsins vantar. Við snúum því blinda bletti augans að þeim hluta myndarinnar.

Það gerist endrum og sinnum að frost nær -10 stigum í byggð í september. Síðustu 90 árin hefur það gerst 12 sinnum, síðast árið 2003 - sem var reyndar hlýrra en flest önnur. Haustið hefur 10 sinnum lifað út október án tíustigafrosts - síðast 2016.

Með góðum vilja gætum við túlkað myndina að ofan á þann veg að fyrsta tíustigafrostinu hafi heldur seinkað en ritstjórinn vill samt alls ekki gera mikið úr raunveru slíkra umskipta.

Fyrsta tíustigafrostið á myndinni var þann 23.september 1971. Þá mældust -10,0 stig á Grímsstöðum á Fjöllum. Við trúum því. Litlu munaði að Mýri í Bárðardal næði sama árangri, með -9,6 stig, og á Hveravöllum mældist frostið -12,1 stig. En hér erum við bara að hugsa um byggðir landsins. Frost hefur mælst meira en -10 stig í ágúst á Dyngjujökli.

Þann 18.september 1892 mældust að sögn -10,5 stig á Raufarhöfn. Ekki er vert að trúa því. Mælingarnar voru út af fyrir sig rétt gerðar - og lágmarksmælirinn sjálfum sér samkvæmur - en var hins vegar svo vitlaus miðað við aðra mæla að við getum engan veginn staðfest mælinguna - þrátt fyrir tilraun dönsku veðurstofunnar til leiðréttingar. Mesta frost á athugunartíma var -2,3 stig. Varasamt er einnig að trúa -11,2 stigum í Grímsey þann 21. september 1911. Talan stendur að vísu í skýrslunni - og líka er kalt á athugunartíma, en þetta er samt mjög ótrúlegt (þótt þetta hafi verið kaldir dagar).

Það hafa sum sé ekki orðið nein stórtíðindi frá því að tekið var á þessu máli haustið 2017.