Illviðrið 9. til 10.júlí 1970

Mjög kalt var í júlímánuði fyrir 50 árum. Vorið hafði verið umhleypingasamt, miklar rigningar syðra í maí og tíð talin óhagstæð, en skárri norðaustan- og austanlands. Ritstjóra hungurdiska er það minnisstætt að þessum maímánuði fylgdi annað bragð en öðrum almanaksbræðrum hans um þessar mundir. Svo var auðvitað hið óvænta Heklugos sem hófst í maí - alveg utan dagskrár. Júní var almennt talinn hagstæður - þó voru þurrkar taldir til ama norðaustanlands og víða var kal í túnum. Oft var kalt við sjávarsíðuna um vestanvert Norðurland eftir hafís vetrarins. 

Ágúst þótti nokkuð hagstæður víðast hvar - en þarna inn á milli skaust hinn kaldi og illviðrasami júlímánuður. Á fjölmörgum veðurstöðvum varð hann hinn kaldasti sem menn þekktu og situr enn í því sæti. [Í viðhenginu er listi sem sýnir í hvaða kuldasæti mánuðurinn er á þeim stöðvum þar sem mælingar voru gerðar]. 

Nokkur hríðarveður gerði á heiðum og það snjóaði jafnvel líka í byggð. Umferð á hálendinu var þó mun minni en gerist nú á síðari árum, en hrakninga ferðamanna var getið í fréttum í öllum þessum veðrum og ófærðar á fjallvegum bæði norðaustanlands og á Vestfjörðum. 

Myndin sýnir lægsta loftþrýsting á landinu á þriggja klukkustunda fresti allan mánuðinn (rauður ferill). Við sjáum að fáein myndarleg lægðakerfi gengu yfir, það öflugasta þann 16. og 17. Grái ferillinn sýnir mun á hæsta og lægsta þrýstingi á landinu á hverjum tíma. Þarna má sjá þrjú veruleg illviðri. Það er hið fyrsta af þessum þremur sem er til lauslegrar umfjöllunar hér, norðanillviðrið 9. til 10. Þá varð bruninn hörmulegi á Þingvöllum sem minnst var nú á dögunum. Lægðin sem kom um miðjan mánuð - og var sú dýpsta olli aðallega útsunnanhvassviðri - nokkuð sem er óvenjulegt á þessum árstíma, óvenjulegra en norðanveðrin. Síðasta illviðrið gerði þann 22. og 23. - af norðri og norðaustri. Í norðanveðrunum báðum snjóaði langt niður í hlíðar - og jafnvel niður í byggð eins og áður sagði - og í lok útsynningsveðursins líka. 

Gervihnattamyndir þessara ára voru öllu óskýrari en þær sem við nú eigum að venjast. Hér má sjá ljósmynd sem tekin er um hádegi 9.júlí. Þá var lægðarsveipur á leið til norðvesturs og síðar norðurs fyrir suðaustan land. Sennilega eru þarna fleiri en ein lægðarmiðja. Landið rýfur þunnan blikubakka í vesturjaðri lægðakerfisins - og má með góðum vilja sjá til jarðar á Suður- og Vesturlandi. Þéttari bakki er síðan þar fyrir austan og var hann á ákveðinni leið til vesturs síðdegis og að kvöldi þessa dags.

Endurgreining japönsku veðurstofunnar sýnir stöðuna nokkurn veginn eins og hún var um miðnætti - að kvöldi fimmtudagsins 9. Greiningin nær úrkomunni á landinu norðaustanverðu mjög vel [hún mældist mest 43,7 mm á Húsavík] - en missir hins vegar alveg af úrkomubandinu sem teygði sig til suðvesturs um vestanvert hálendið allt til Suðvesturland - en það var hið óvenjulega við þetta veður. 

Hér má sjá hæð 500 hPa-flatarins kl.18 þann 9 - þykktin er að vanda sýnd með litum. Djúp háloftalægð er fyrir suðaustan land og virðist beina mjög hlýju lofti úr austri í átt til landsins. Efri hluti þessa hlýja loftstraums hefur náð yfir landið og valdið úrkomunni suðvestanlands - neðar var mjög kaldur straumur lofts úr norðri, sem ekki sést vel á þessari mynd - og endurgreiningin vanmetur. 

Kortið (skýrist heldur sé það stækkað) sýnir veðurathuganir á miðnætti að kvöldi þess 9. Úrkoma [grænmerkt] nær þá allt suður að Eyrarbakka og sömuleiðis er úrkoma í Reykjavík (talin skúr þar). Rokhvasst er á Stórhöfða (55 hnútar - um 28 m/s) og úrkoma í grennd. Hríð er á Hveravöllum og hiti aðeins um frostmark. Á Akureyri er hitinn aðeins 5 stig og 3 stig á norðanverðum Vestfjörðum. 

Þegar úrkomumælingar lágu fyrir um morguninn kom í ljós að hún var 36,1 mm á Þingvöllum eftir nóttina. Á Mógilsá í Kollafirði var hún enn meiri, 41,5 mm. Á Reykjavíkurflugvelli mældist hún aðeins 2,3 mm, en 16,2 mm í Elliðaárstöðinni - skammt undan, 29,6 mm á Mosfelli og 16,3 í Stardal. Slydda var um nóttina á þeim stöðvum sem úrkoma var mest - í þann mund sem hún var áköfust. Í Stardal var ekki snjór á túninu um morguninn, en alhvítt niður í fjallsrætur segir athugunarmaður. Ekki festi á Þingvöllum, en svo vildi til að landsmót hestamanna var að hefjast í Skógarhólum. Þar urðu verulegir erfiðleikar um nóttina og gránaði jörð - alhvítt varð að sögn í Bolabás undir Ármannsfelli. Það fréttist af hrossum sem drepist höfðu í vosbúð, og ekki nema fjórðungur tjalda uppistandandi eftir nóttina. Tjaldið hafði fokið ofan af hollendingunum sem komu að brennandi húsinu og gerðu síðan viðvart. 

Klippan hér að ofan er bakhlið dagblaðsins Tímans og fengin af timarit.is. Þar er fjallað um ástandið við Skógarhóla þá um morguninn. 

Fréttin af brunanum er ritstjóra hungurdiska minnisstæð - og í röð þeirra óvæntustu sem hann man. En honum er líka minnisstæð loftsýn sem hann varð vitni að kvöldið áður. 

Hafði verið við kvikmyndasýningu í Borgarnesbíói - en man ekki hvaða mynd var þar sýnd. Sýningu lauk ekki fjarri kl.23 um kvöldið. Þegar komið var út var einkennileg birta - og fólk stóð og horfði í norðvesturátt til sólarlagsins. Þar blasti við sýn sem ritstjórinn hafði aldrei séð áður og hefur aldrei aftur séð síðan - ljósgræn sól - í nokkru mistri - skein frá skýlítilli himinræmu við Ljósufjöll á Snæfellsnesi undir blikubakkann áðurnefnda. Þegar komið var á holtið heima - ekki langt frá samkomuhúsinu - blasti önnur sýn við, í þetta sinn í gagnstæðri átt - reyndar í átt til Þingvalla - sýndist sem þar væri gríðarhá kirkjuhvelfing ljósboga prýdd - ógleymanlegt.

Löngu síðar áttaði ritsjórinn sig á því hvað hér var á ferðinni. Blikubakkinn var nokkuð vindskafinn - en úr honum féll úrkoma sem gufaði strax upp skammt neðan hans - þó nægilega langt neðan við til að regnbogi myndaðist - en það var erfitt að gera sér grein fyrir því - aðeins hæsti hluti bogans var sýnilegur - að auki gerði hin grænleita birta sólar bogann torkennilegan. 

Bogabrot af þessu tagi hefur ritstjórinn séð síðar - og þar með hvelfinguna miklu - en í þó í öllu „eðlilegra“ sólsetri - líka eftirminnilegt að sjá regnboga þar sem er eiginlega enginn annar litur en rauður. Þetta er ekki algengt - en ekki þó sárasjaldgæft eins og sólin græna. Ekki er gott að segja hvers vegna sólin tók sér þennan lit - hélt lengi vel að þetta væri ryk eftir hálendisvinda og uppblástur dagsins - en er þó ekki alveg viss. Þetta gæti t.d. verið reykur - annað hvort eftir skógarelda einhvers staðar í annarri heimsálfu - nú eða þá einhverjar loftkenndar afleiðingar Heklugossins sem nýlokið var - ekki gott að segja.

Rifja má upp að þessi jökulkaldi júlímánuður ýtti undir hugmyndir um kólnandi veðurfar. Til gamans birtum við hér klippu úr grein sem birtist í Tímanum þann 25.júlí þetta ár og framhald hennar kom í sama blaði daginn eftir. Áhugasamir geta lesið á timarit.is. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• viðhengi