Enn eitt hlýindaárið

Við áramót er hugað að tíðarfari liðins árs. Meðan við bíðum eftir uppgjöri Veðurstofunnar (sem dálítið er í) skulum við hér líta á fáein atriði - í nokkrum pistlum. Tíðarfar var talsvert ólíkt því sem var í fyrra (2018) - þó bæði árin teljist í langtímasamhengi hlý. Að þessu sinni voru hlýindin meiri um landið suðvestanvert heldur en eystra, alveg öfugt við það sem var í fyrra. Við lítum betur á vik í einstökum landshlutum í næsta pistli, en svo virðist sem meðalhitinn í Reykjavík sé sá sjöundihæsti frá upphafi samfelldra mælinga (1871) og á Akureyri við 25.sæti (af 139). Í Stykkishólmi virðist ársmeðalhitinn ætla að enda í 13. efsta - eða þar um bil, af 174. Endanleg skipan sæti er þó ekki ljós fyrr en síðustu dagarnir eru liðnir. Þetta er 24. árið í röð sem hiti er yfir meðallagi áranna 1961-1990 í Reykjavík. Svo virðist sem meðalhitinn þar endi í 5,7 stigum - eða þar um bil og í um það bil 4,3 stigum á Akureyri. En bíðum með endanlegt uppgjör. Þangað til lítum við á mynd sem sýnir ársmeðalhita í Stykkishólmi frá 1798 að telja. Þar virðist ársmeðalhitinn ætla að enda í 4,8 eða 4,9 stigum.

Hér má glöggt sjá að árið 2019 er í flokki þeirra hlýrri á langtímavísu, hitinn +1,4 stigum ofan meðallags alls tímabilsins - og hlýrra en öll ár kuldaskeiðsins 1965 til 1995 - og á hlýskeiðinu frá 1925 til 1964 voru aðeins fjögur eða fimm ár (af 40) hlýrri en 2019. Á allri 19.öld var ekkert ár jafnhlýtt eða hlýrra en það sem nú er nær liðið.

En hvernig horfir málið við ef við „fjarlægjum“ hina almennu hlýnun? Það sýnir næsta mynd.

Tölurnar á lóðrétta ásnum eru marklausar sem slíkar - við getum ímyndað okkur að þær segi frá hitanum hefði engrar almennrar hlýnunar gætt (þannig er það þó auðvitað ekki). Meðalhiti ársins 2019 er +0,6 stigum ofan meðaltals. Hér sést enn betur heldur en á hinni myndinni hvað tímabilaskipting er mikil - hvað kólnar og hlýnar skyndilega - jafnvel á aðeins 1 til 3 árum. Sömuleiðis sést mjög vel að breytileiki frá ári til árs var mun meiri á 19.öld heldur en nú. Líklega tengist það mun meiri hafís í norðurhöfum þá heldur en þar hefur verið á síðari árum. - Norðanáttin var mun kaldari heldur en sama átt nú - ef hún á annað borð var ríkjandi.

En árið 2019 er - hvað hitafar varðar - ekki boðberi neinna breytinga frá því sem verið hefur á þessari öld. Hlýskeið hennar ríkir enn. Hvenær því lýkur vitum við ekki. Þetta hlýskeið kom nokkuð óvænt (alla vega var óvænt hversu snögglega það skall á) - kuldaskeiðið 1859 til 1925 stóð í meir en 60 ár - þeir sem bjuggust við að einhver regla væri ríkjandi í skipan hlý- og kuldaskeiða gátu alveg eins vænst þess að kuldinn sem hófst 1965 stæði í 30 ár til viðbótar því sem hann gerði (væri kannski að ljúka upp úr 2020). Þeir sem enn halda fram einhverri reglu gætu sagt að hlýskeiðið ætti að standa í 40 ár - rétt eins og þau tvö fyrri sem við þekkjum allvel gerðu. - En það hefur nú ekki staðið nema í rúm 20. - En það er engin regla - núverandi hlýskeiði gæti lokið á morgun - eða það haldið áfram eða magnast enn frekar - aukist hin almenna hlýnun jarðar eins og sumir vænta.

En þessi miklu hlýindi sem gengið hafa yfir landið síðustu tvo áratugina eru orðin svo langvinn að þeim fjölgar óðum sem ekki muna annað ástand (alla vega ekki vel). Þá breytast viðmið óhjákvæmilega. Hiti ársins 2019 var á landsvísu nærri meðallagi síðustu tíu ára - rétt eins og í fyrra 2018. En við víkjum að því í næsta pistli.

Athugasemdir

[Guðbjartur Nilsson (IP-tala skráð) 28.12.2019 kl. 17:05]

Þú nefnir að núverandi hlýindaskeið hafi komið óvænt og það kann að hafa verið satt á þeim tíma en í millitíðinni höfum við uppgötvað tvo veigamikla þætti sem útskýra þessa hegðun. Annars vegar er það atlantshafssveiflan sem sveiflar til hitastigi hérlendis u.þ.b. heila gráðu eins og sést á neðra grafinu og hins vegar er það breytileg langtímahegðun sólar sem sveiflast á löngum tíma með mynstri sem við höfum ekki enn nægilega góð langtíma mæligögn til að geta metið eða giskað á fyrirfram.

Þannig getum við metið út frá gögnum um fjölda og stærð sólbletta að virkni sólar var í hámarki í kringum 1850 en féll niður eftir það og náði lágmarki í kringum 1900. Eftir það fór hún að aukast og náði hámarki í kringum 1950 og hefur verið þar nokkurn vegin fram til dagsins í dag en er nú í rénun bæði samkvæmt nýjustu gervihnattamælingum og samkvæmt sólblettamælingum.

Í kólnuninni í kringum 1980 var þar fyrst og fremst Atlantshafssveiflan að verki og hún er líka veigamesti þátturinn í hlýindaskeiðinu hérlendis undanfarna áratugi. Líklega fáum við nokkur hlý ár í viðbót áður en við dettum í ca. 30 ára kuldaskeið. Lítil virkni sólar flýtir þessu kuldaskeiði eitthvað en við hefðum sjálfsagt fengið fleiri hlý ár ef hún hefði haldist lengur í hámarki.

Lengd fyrra kuldaskeiðsins á þessu grafi markast af hegðun sólar þar sem lágmark í virkni hennar lendir á síðari hluta uppsveiflu Atlantshafshringrásarinnar og teygir þannig kuldaskeiðið aðeins aftur í tíma. Án þessarar niðursveiflu í virkni sólar hefðum við eflaust séð lengra hlýindaskeið þar og fallegri symetríu í grafinu.

Þó að við getum ekki séð langtímavirkni sólar fyrir með löngum fyrirvara þá getum við séð breytingarnar þegar þær gerast og spáð fyrir um framhaldið útfrá þeim. Það er útfrá þessum breytingum undanfarin ár að við sjáum að við stefnum í lægð í sólarvirkni þó að við getum ekki giskað á hversu mikil hún verður eða hversu lengi hún varir.

Það þarf svo vart að nefna að þarna undirliggjandi eru tveir þættir sem lyfta upp hallanum á efra grafinu. Annar þátturinn eru gróðurhúsalofttegundir eins og við þekkjum úr umræðunni í fréttum en hinn þátturinn sem sjaldan eða aldrei er fjallað um í fréttum er að sólvirkni undanfarin 50 ár hefur verið umtalsvert meiri en hún var á fyrri parti aldarinnar og talsvert meiri jafnvel en í hæamarkinu kringum 1850.

Það er ómögulegt að segja til um það með vissu hversu mikil þessi sveifla er, ágiskanir vísindamanna eru frá 0,5W/m2 upp í 3W/m2 en jafnvel ef við notum lægsta mat þá telur hún a.m.k. fjórðung á móti gróðurhúsalofttegundum. Vandin við það mat er að það getur ekki skýrt hegðun hitastigs á fyrri parti aldarinnar sem er betur skýrt með meiri sveiflu í sólvirkni.