Fjölbreytt vindafar

Þannig hagar til að á spákorti sem gildir um hádegi á morgun (mánudag 21.janúar) má sjá fjölbreyttar gerðir vindrasta nærri landinu. Tækifæri er því til minniháttar umfjöllunar. Kortið sem um ræðir er spá harmonie-líkans Veðurstofunnar um vind í 100 metra hæð umhverfis landið. Textinn hér á eftir er nokkuð tyrfinn - og í sjálfu sér er ekkert fjallað um veðurspá morgundagsins. Þeir sem ekki vilja lesa erfiðan texta geta því sparað sér framhaldið. 

Örvar benda á vindrastirnar - eðli þeirra allra er nokkuð misjafnt. [1] Við sjáum dæmigerða „stífluröst“ við Norðaustur-Grænland. Þar ryðst kalt loft úr norðaustri undir hlýrra lloft sem sækir að úr suðaustri. Þessi röst nær ekki hátt upp í veðrhvolfið - er í flokki þeirra „lágu“ eða grunnu. Mjög algengur illviðravaldur hér á landi. Rastir sem þessar verða til þegar hitamunur mill staða er mikill neðarlega í veðrahvolfi - við tölum um mikinn þykktarbratta - en enginn samhliða háloftavindur vegur á móti.   

[2] Suðaustanátt í „hlýjum geira“ lægðakerfis. Hún er ekki öflug hér, en er samt tengd sterkum háloftaröstum - einskonar vindhes lafir niður úr meginröst ofan við. Hún er því í flokki „hárra“ rasta. Hér er þykktarbratti neðarlega í veðrahvolfi nánast enginn undir háloftaröstinni. Mörg sunnan- og suðaustanveður hér á landi eru þessarar gerðar - og stöku veður af öðrum áttum.

[3] Röstin sem hér er skammt sunnan við land (og erfiðast er fyrir reiknilíkanið að eiga við) er orðin til við það að kalt loft hefur náð að „hringa“ hlýrra loft. Rétt eins og í stíflunni verður vindurinn til við mikinn hitamun í lægri lögum veðrahvolfs. Sé einhver háloftavindur úr sömu átt bætir í hann í neðri lögum (öfugt við það sem algengast er). 

[4] Vestanátt sunnan lægðar - en undir háloftaröst. Hér er líka um hes úr hærri röst að ræða.

[5] Á kortinu má líka sjá hvassa rönd þar sem vindur fellur ofan af Vatnajökli. Þessi röst er landslagsbundin og smá um sig - landslag veldur mögnun á vindi. Við látum hana vera að þessu sinni.

Næsta mynd sýnir stöðuna í 700 hPa um hádegi á morgun, í tæplega 3 km hæð frá jörðu.

Litir sýna hita. Jafnhæðarlínur 700 hPa-flatarins eru heildregnar, en vindur sýndur með hefðbundum vindörvum. Hér má sjá að suðaustanátt rastar 2 þekur röst 1 alveg - röst 1 er öll neðan við þessa hæð. Við sjáum að hlýtt svæði teygir sig norður á bóginn með röst 2, kaldara er til beggja handa. Þar sem hitabratti er enginn undir háloftaröst fær hún að teygja sig niður í friði. Svipað á sér stað í röst 4. Við sjáum að jafnhitalínur og jafnhæðarlínur liggja þvert hvor á aðra - líka tækifæri fyrir háloftavind að teygja sig í átt til jarðar. 

Hér sést hlýi bletturinn norðan við röst 3 mjög vel - kaldara loft allt um kring. Hann veldur því að vindur vex í átt til jarðar - en minnkar ekki. Hámarksvindhraði er væntanlega í 1 til 2 km hæð - eins og gerist í lágröstum. 

Við sjáum þetta líka á hæðar og þykktarkortinu hér að neðan.

Þykktin er sýnd í lit, en jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar. Hér sést vel hvernig lágröstin við Norðaustur-Grænland er búin til af þykktarbratta (þéttir litir) - en vindátt í háloftum allt önnur. Röst 2 er á svæði þar sem háloftavindur er stríður, en þykktarbratti lítill - tækifæri fyrir háloftaröstina að teygja sig í átt til jarðar. Röst 4 sömuleiðis, háloftavindur stríður, en þykktarbratti lítill. Röst þrjú er öðru vísi. Háloftavindur er nokkur, en þykktarbrattinn bætir í vind í neðri lögum - öfugt við það sem algengast er. Venjulega fylgir kalt loft lágum flötum, en hlýtt háum - hér hlýnar inn að fallandi þrýstihæð. 

Ekki alveg einfalt, en áhugamenn um veður ættu samt að gefa þessum mismunandi rastargerðum gaum - jafnvel reyna að sjá þær fyrir sér. Það var alla vega gaman að sjá svona margar gerðir saman á litlu svæði - og svona hreinar.