Af dægurmetauppskeru ársins 2017

Uppgjör ársins 2017 stendur yfir - í þetta sinn er það dægurmetauppskeran. - Vægast samt nördalegt efni - en samt er stöðugt verið að tala um dægurmet í alþjóðlegum fréttum bæði af hitabylgjum og kuldaköstum. Jafnvel eru einkennileg og harla tæknileg hugtök eins og hitabylgjuhlutfall eða hlutfall á milli hita- og kuldameta orðin fréttnæm í skotgrafahernaði þeim sem tengdur er veðurfarsbreytingum.

Það sem hér fer á eftir er að miklu leyti endurtekið efni frá því í fyrra (30. janúar 2017) og hitteðfyrra ( 21. janúar 2016) - en látum það fljóta - tölur eru auðvitað nýjar.

Eins og áður sagði er í fréttum að utan er oft gert talsvert úr svonefndum dægurmetum - hæsta eða lægsta hita sem mælst hefur á einhverri veðurstöð ákveðinn dag ársins. Ein og sér segja þessi met lítið - en geta samt falið í sér skemmtileg tíðindi. Nú, hafi verið mælt mjög lengi á stöðinni verða þessi tíðindi eftirtektarverðari. Svipað má segja um mjög miklar metahrinur - daga þegar dægurmet falla um stóra hluta landsins.

Talning leiðir í ljós að alls féllu 3671 hámarksdægurmet á almennu sjálfvirku stöðvunum hér á landi á árinu 2017 - séu þær stöðvar sem athugað hafa í 5 ár eða meira aðeins taldar með. Lágmarksmetin urðu hins vegar 2504. Hlutfall hámarks- og lágmarksmeta er mjög breytilegt frá ári til árs og hlýtur að segja okkur eitthvað? Rétt rúmlega 60 þúsund dægurmet hvorrar tegundar eru skráð alls á tímabilinu frá 1996 til 2017 - Það sem flækir málið er að stöðvum hefur fjölgað - en við sjáum samt að hámarksmet 2017 eru fleiri en búast hefði mátt við - ef metafallið væri alveg óháð frá stöð til stöðvar - og í tíma. Lágmarksmetafjöldinn er hins vegar heldur undir væntingum.

Lítum nú á línurit sem sýnir hlutfall hámarksdægurmeta af heildinni frá ári til árs.

Aðeins þarf að doka við til að skilja myndina - lárétti ásinn sýnir ár tímabilsins. Lóðrétti ásinn til hægri sýnir landsmeðalhita, það gerir rauðstrikaða línan einnig. Hlýjust eru árin 2003, 2014 og 2016, en 2015 var hins vegar ámóta kalt og árin fyrir aldamót. Árið 2017 var einnig í hópi hinna hlýju, en þó ekki alveg jafnhlýtt og þau þrjú fyrsttöldu.

Lóðrétti ásinn til vinstri sýnir hlut hámarksdægurmeta af summu útgildametanna (hámarks og lágmarks). Hlutur lágmarksmetanna fæst með því að draga frá einum.

Við sjáum að allgott samband er á milli hámarksmetahlutarins og landsmeðalhitans. Hámarkshitametin eru líklega fleiri þegar almennt er hlýtt í veðri.

Eftir því sem árunum fjölgar verður erfiðara að slá metin 60 þúsund. Þrátt fyrir það er á þennan hátt hægt að fylgjast með veðurfarsbreytingum. Skyndileg breyting á veðurlagi á hvorn veg sem er - nú eða í átt til öfga á báða bóga kæmi fram við samanburð við hegðan metanna síðastliðin 22 ár. - En því nenna nú fáir nema útnörd - eins og ritstjóri hungurdiska - varla að slíkt eftirlit verði í forgangi hjá því opinbera (þrátt fyrir tal um veðurfarsbreytingar).

Við skulum líka líta á línurit sem sýnir samband hámarksmetahlutarins og landsmeðalhitans (hana má líka finna sem pdf-skjal í viðhengi - skýrari).

Lárétti ásinn markar hámarksmetahlutinn, en sá lóðrétti meðalhitann. Punktadreifin raðast vel og reglulega í kringum beina línu - því fleiri sem hámarkshitametin eru miðað við þau köldu, því hlýrra er árið. Fylgnistuðull er 0,92. En við skulum ekki venja okkur á að líta alveg hugsunarlaust á dreifirit sem þetta - athugum t.d. að hlutur hámarksmeta getur ekki orðið hærri en 1,0. Skyldi árið þegar landsmeðalhiti nær 6,14 stigum verða algjörlega lágmarksmetalaust? - eða árið þegar landsmeðalhitinn fellur niður í 2,6 stig - skyldu þá nákvæmlega engin hámarkshitamet verða sett? 

Við þurfum ekki að fara lengra aftur í tímann en til 1983 til að finna lægri landsmeðalhita en 2,6 stig - og árið 1979 var hann ekki nema 1,8 stig. - Það var ábyggilega ekki mikið um hámarkshitamet þessi ár. - En þau eru samt til og standa enn á þeim fáu stöðvum sem athugað hafa allan tímann. Sé eingöngu miðað við þær stöðvar er hámarksmetahlutur ársins 1979 0,05, en 0,14 árið 1983. Bæði árin lenda langt neðan við þau sem við sjáum á línuritinu. Hið hlýja ár, 1964 stendur á sama stað og það nýliðna við hlutfallið 0,6. Þá var hiti svipaður og 2017 (lítillega lægri þó). 

En fleira nördalegt kemur fram í metaskránum. Hvaða daga féllu flest dægurmet? Svarið sem gefið var í fyrra hefur ekkert breyst - sömu dagar eru á toppnum og þá.

Flest hámarksdægurmet féllu samtímis á jóladag árið 2005, á 90 prósentum stöðvanna. Man nokkur nokkuð frá þessum degi? Varla, en hann er sum sé allt í einu orðinn merkilegur. Enginn annar hlýr jóladagur hefur hreyft við þeim fjölda meta sem þá féll. Þetta var fyrir tíma hungurdiskabloggsins.

Flest féllu lágmarksmetin 30. apríl 2013, á 94 prósentum stöðvanna - hlutfallstalan var 92 prósent í pistlinum í fyrra - en eftir það bættust við stöðvar inn á 5. ár og urðu þarmeð mettækar - og hækkuðu hlutfallið. Um þetta merkilega kuldakast fjölluðu hungurdiskar - dögum saman - því kuldinn hélst í marga daga. Auðvelt er að fletta þessum fróðleik upp - hafi einhver þrek til.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• hámarksmetahlutur-og-meðalhiti