Vindáttir og hitafar, norðanáttir áberandi hlýrri en áður

Flestum mun ljóst að vindáttir þær sem leika um landið eru miskaldar (eða hlýjar). Norðanátt er að jafnaði kaldari en sunnanátt - hvort sem vetur er eða sumar. Það er því jafnaugljóst að séu suðlægar áttir ríkjandi er að jafnaði hlýtt í veðri, en aftur á móti kalt standi vindur sífellt af norðri. 

En þegar málið er athugað betur kemur í ljós að norðanáttin er misköld - auðvitað frá degi til dags - en líka frá einu tímabili til annars. Talsverðu getur munað. Ástæður eru ýmsar - oftast þó þær að uppruni loftsins er ekki endilega sá sami í hvert sinn sem vindur blæs af ákveðinni átt. - Svo er ástand yfirborðs á leið loftsins misjafnt - það skiptir t.d. máli fyrir hita norðanáttarinnar hér á landi hvort hún hefur blásið lengi yfir ísi þakið haf - eða autt. 

Ekki má taka það sem hér fer á eftir of bókstaflega - allskonar tölfræðilegur subbuskapur hefur verið viðhafður svo varla er til eftirbreytni.  

Lítum fyrst á meðalhita (byggðir landsins) á ársgrundvelli í hverri höfuðvindáttanna átta. Tölurnar ná til tímabilsins 1949 til 2015. Athugið að meðalhiti landsins á þessum tíma er ekki beint meðaltal meðalatala vindáttanna, þær eru mistíðar og vega því ekki jafnt í heildarmeðalhita. 

Norðan- og norðaustanáttirnar eru langkaldastar, en sunnan- og suðaustanáttin hlýjastar. 

Hér má sjá vik áranna 2001 til 2015 miðað við allt tímabilið. Við sjáum að flestar áttanna hafa hlýnað, ekki þó suðvestanáttin og sunnanáttin hefur ekki hlýnað að ráði. - Þessar tölur eiga við allt árið. Norðan- og norðaustanáttirnar hafa hlýnað mest, um meir en 1 stig - miðað við tímabilið allt.

Það er þó ekki þannig að um jafna hlýnun sé að ræða. Þessi óformlega úttekt nær nefnilega aftur fyrir kuldaskeiðið sem plagaði okkur svo mjög á árunum 1965 til 1995.

Lítum nú á árstíðirnar á þessu tímabili - 7-ára keðjur og þrjár áttir saman í kippum - til að smala saman nægilega mörgum tilvikum öll árin.

Veturinn fyrst, til hans teljast mánuðirnir desember til mars. Hér er áttum skipt í fjögur horn, norðaustanáttin og norðvestanáttin teljast til norðlægu áttanna auk norðanáttarinnar sjálfrar. Sama á við um aðrar áttir. „Milliáttirnar“ eru því hver um sig með í tveimur kippum. Norðaustanáttin er bæði norðlag og austlæg. 

Hiti norðlægu áttanna er neðst á myndinni. Hún var köldust á hafísárnunum - en hefur síðan hlýnað um meir en 3 stig (að vetrarlagi) - gríðarleg hlýnun, en verður þó ekki eins sláandi í samanburði við fyrstu ár tímabilsins en þá voru norðlægu áttirnar líka hlýjar miðað við það sem síðar varð. 

Austlægu áttirnar hafa líka hlýnað - en þær suðlægu og vestlægu eru nú á svipuðum slóðum og þær voru fyrir 60 árum. Suðlægu áttirnar voru hvað kaldastar um 1980, en þær vestlægu rúmum áratug síðar. Hér má (ef við viljum) sjá þrískiptingu kuldakastsins langa. 

Sumarið lítur ekki ósvipað út (athugið þó að spönn sumarhitakvarðans er sjö stig á myndinni, en er tíu stig á vetrarmyndinni). Norðlægu áttirnar hafa hlýnað áberandi mest, voru um 7 stig að meðaltali á hafísárunum og reyndar mestallt kuldakastið, en hafa nú hækkað í nærri 9 stig. Austlægu áttirnar hafa líka hlýnað umtalsvert - þær suðlægu svo í einu þrepi á síðari hluta 10. áratugarins - en eitthvað virðist hafa slegið á hlýnun vestlægu áttanna á sumrin (þær hafa líka verið sjaldséðar). 

Sams konar æfingu mætti einnig gera fyrir háloftavindáttir, nú eða úrkomu eða aðra veðurþætti - hafa fleiri breytingar átt sér stað? 

Athugasemdir

[Hjalti Þórðarson (IP-tala skráð) 5.12.2016 kl. 15:38]

Takk fyrir þennan verulega fróðlega pistil. Gott að fá það staðfest með tölum það sem manni hefur fundist. Norðanáttin tiltölulega hlý á síðustu árum hvort sem er sumar eða vetur. Eins og einhverntímann hefur komið fram hér á síðunni þá rignir í norðan eða norðaustanátt oftar og oftar yfir vetrarmánuðina. Ég þori næstum því að fullyrða að norðanhlákur að vetrarlagi voru ekki til á Norðurlandi fyrir 30-40 árum. Eða a.m.k. mjög sjaldgæfar. 

[kristinn geir steindórsson briem (IP-tala skráð) 5.12.2016 kl. 17:44]

ágæt grein.skil aldrei þessa veðurumræðu má varla koma smá hitabreitíng þá er komin harmageton. jörðin hefur geingið í gegnum margar veðurbreitíngar gegnum tíðina án hamfara. þó aðens séu liðnir nokkrir áratugir án freons er ósonlagið að þéttast. svo ekki tók það langan tíma til að gróa í freon fríju umhverfi. borkjarnar í jöklum hafa sint miklar sveiplur í umverfi jarðar án mansin. hugsa að flekaherifíngar hafi meiri áhrif á " hlínun jarðar " en það er gott að hugsa um umhverfið.nú verður gaman að skoða borkjarnana sem farið verður að boraá suðurskautinu aldrei að vita ofan á hitastig á jörðu milljónir ára aftur í timann, komi nokrir nýir steingerfíngar sem lifðu þar forðum daga,