Af afbrigðilegum októbermánuðum

Við leitum nú að mestu norðan- og sunnanáttaoktóbermánuðum á sama hátt og við höfum gert áður fyrir mánuðina júní til september. Ekki er ætlast til þess að lesendur muni þá mælikvarða sem notaðir eru þannig að rétt er að rifja þá upp jafnóðum. Skýringarnar eru því endurtekning en ártölin auðvitað önnur. Nú ber svo við að lítið hefur verið um afbrigðilega októbermánuði á síðustu árum - hvað sem veldur.

1. Mismunur á loftþrýstingi austanlands og vestan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1881. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri vestanlands heldur en eystra séu norðlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi norðanáttin verið. Ákveðin atriði flækja þó málið - en við tökum ekki eftir þeim hér.

Mestur norðanáttaroktóbermánaða telst 1896. Ekki man neinn eftir honum lengur en minnisstæður varð hann austlendingum. Meir en 2000 fjár fórst á Austurlandi í hríðarbyl og krapa í miklu norðanveðri, einn maður varð úti. Hross fennti á Héraði. Veðrið stóð í marga daga.

Margir muna enn næstmesta norðanáttarmánuðinn, október 1981. Þá bar helst til tíðinda að fannfergi var mikið norðanlands og snjódýpt mældist 50 cm á Akureyri þann 12. Þessi mánuður varð einn af köldustu októbermánuðum allra tíma og ól á ísaldarótta sem var talsverður um þær mundir.

Í þriðja norðanáttarsætinu er október 1934 en hann er frægur fyrir gríðarlegt brim sem varð norðanlands undir lok mánaðarins. Meðal annars gekk flóðbylgja yfir eyrina á Siglufirði og fólk varð að flýja hús.

Mest varð sunnanáttin hins vegar í október 1915. Sá mánuður er einhver hlýjasti október sem vitað er um. Október 1920 er í öðru sunnanáttarsætinu og síðan 1908 í því þriðja. Allir þessir mánuðir voru óvenjuhlýir

2. Styrkur norðanáttarinnar eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949.

Samkvæmt þessu máli er október 1995 með þrálátustu norðanáttina. Þá varð snjóflóðið mikla á Flateyri, Október 1981 er í öðru sæti og 2004 í því þriðja. Fyrir nokkrum dögum rifjuðum við upp norðanveðrin miklu í síðastnefnda mánuðinum (í pistli um mesta vindhraða októbermánaðar).

Sunnanáttaríkastir á tímabilinu 1949 til 2010 samkvæmt þessari reiknireglu eru 1965 og 1985 jafnir í fyrsta og öðru sæti, báðir hlýir og síðan hitamánuðurinn október 1959 í því þriðja.

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðvestan, norðan, norðaustan og austanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala norðlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874. Sunnanáttin er metin á sama hátt.

Hér er október 1968 mestur norðanáttarmánaða (með sína hrikalega köldu daga - sjá pistilinn frá því í gær (9. október)). Október 1981 er í öðru sæti og október 1967 í því þriðja.

Sunnanáttin er mest í október 1946 (hlýjasti október í Stykkishólmi) en október 1908 er í öðru sæti.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð. Hér er stungið upp á október 1930 sem mesta norðanáttarmánuðinum. Október 1878 er í öðru sæti og 1981 í því þriðja. Sunnanáttin er mest í október 1915 og síðan koma 1908 og 1946.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum.  Það er október 1896 sem fær fyrsta sæti í norðanáttakeppninni eins og efst hér að ofan, 1880 er í öðru. Þessir mánuðir eru í sérflokki. Sunnanáttin er mest 1908, október 1959 er í öðru sæti.

Alltaf ánægjulegt að sjá flokkunum bera saman að miklu leyti. Aðferðirnar eru að stinga upp á sömu mánuðunum sem þeim afbrigðilegu. Það eykur trú okkar á að metingurinn sé ekki út í hött.