Næsta færibandaskýringarmynd - takk

Fyrir nokkrum dögum bar færibönd hér á góma. Orðið færiband er leiðindahráþýðing úr ensku - en hér á hungurdiskumeru vond íslensk orð miklu betri heldur en ensk og því nota ég þetta þar til annað birtist. Ef til vill náðu færibandafræðin hápunkti í bókinni eftir Bader og félaga (1997) sem má sjá í listanum undir pistlinum. Þar er greint á milli 6 mismunandi færibandakerfa og hvert þeirra sýnt á þremur þróunarstigum - 18 færibandamyndir alls - hálfgert flokkunarfyllerí - ágætt samt. Bókin hefur því miður verið ófáanleg um margra ára skeið. Boðin notuð á Amazon fyrir 400 dollara - ekki kaupi ég hana fyrir það verð hvað sem öðru líður.

Í grein sem birtist í ritinu Meteorolocial Applications (Semple, 2003) er fjallað um lægðamyndun og þróun eins og hún birtist í nokkrum mismunandi huglíkönum auk þess sem tilraun er gerð til þess að sameina nokkur líkön í eitt. Lægðategundirnar verða þá sjö. Færibönd fá þar hófstillta meðferð. Greinin skilar sér vonandi til áhugamanna í tenglinum hér að ofan. En titillinn (sjá neðar) finnst einnig í gúgli.

En lítum á færibandamynd:

Sá er munurinn á þessari mynd og hinni fyrri er að lítið ber á kalda færibandinu. Hlýja færibandið (H1) byrjar í 600 hPa (um 4 km hæð) og lyftist upp í 300 hPa (9 km). Annað hlýtt færiband (H2) flagnar undan því efra. Á þessari mynd greinist það í tvennt, annar hlutinn gengur upp og lyftist úr 900 hPa (1 km) og upp í 400 hPa (7 km) en hinn hlutinn fer til vesturs og síðan í kringum lægðarmiðjuna án þess að lyftast að ráði. Þurra rifan er ekki alveg jafn afgerandi í þessu kerfi eins og í því líkani sem við litum á fyrir nokkrum dögum.

Semple greinarhöfundur notar orðið extrusion um neðra bandið, við getum þar til annað er ákveðið kallað það útskotsband. Annars er þessi nafnasúpa tilgangslítil - en orð eiga víst að vera til um allt og þetta er sannarlega ákveðið velskilgreint fyrirbrigði.

Hlýja færibandið H1 nær sjaldnast til Íslands á leið sinni með lægðinni. Algengt er að teikna samskil ofan í vesturhluta H2. Þegar lægðir dýpka mjög mikið og verða hægfara má oft sjá hvert útskotsbandið á fætur öðru skjótast undan hlýja færibandinu H1 og ganga ýmist vinstrileiðina (algengara) eða upp og til hægri. Þetta tekur furðustuttan tíma og var nánast útlokað að fylgja þessum fyrirbrigðum eftir fyrir tíma gervihnattamynda.

Vitnað var til:  

Images in Weather Forecasting: A Practical Guide for Interpreting Satellite and Radar Imagery,
M. J. Bader (Editor), G. S. Forbes (Editor), J. R. Grant (Editor), R. B. E. Lilley (Editor), A. J. Waters (Editor) Cambridge University Press, 1997

Semple, A.T. (2003). A review and unification of conceptual models of cyclogenesis, Meteorol. Appl. 10, 39–59.

Athugasemdir

[Brynjólfur Þorvarðsson, 24.2.2011 kl. 09:32]

Sæll Trausti og takk enn fyrir góða og fróðlega pistla!

Varðandi orðaval og þýðingar úr ensku þá dettur mér í hug (eins og eflaust þér) að nota "togbraut" í stað "færibands". Orðið togbraut þekkist meðal annars úr Slippnum - sem á víst skammt eftir skilst mér á fréttum. Annað orð sömu eða svipaðrar merkingar er "togrein".

Annars er orðið "færiband" væntanlega al-íslenskt nýyrði yfir hugtakið sem á ensku nefnist "conveyor belt" og "transportbånd" á dönsku (önnur mynd, "færibelti", þekkist reyndar yfir þetta fyrirbæri). Fleiri íslenskar þýðingar gætu þá verið "togbelti", "skriðbelti", "skriðrein" osfrv. Einn ókostur við orðið "færiband" er að á íslensku er það einnig notað yfir hugtakið "assembly line", "samlebånd" á dönsku.

Ég er sammála þér um að orðið "færiband" er ekki sérsatklega hljómfagurt en ég get ekki séð að það sé endilega minna íslenskt en mörg önnur nýyrði. Varðandi "extrusion" þá er "útskot" ágætis þýðing ("útkotsband" er ofþýðing en hugsanlega nauðsynleg í þessu tiltekna samhengi). Betra þætti mér þó "afrein" eða "hliðarrein" sem merkja það sama en gefa til kynna að hér sé um aðra leið að ræða, ekki "skot" eða horn til að fela sig í.

[Trausti Jónsson, 25.2.2011 kl. 02:14]

Þakka feitar athugasemdir Brynjólfur. Nú er það ekki svo að ég hafi neitt á móti orðinu sjálfu - færiband. Það er meira að segja mjög gott orð fyrir þetta ákveðna tæki. Það sem ég er hins vegar að reyna að benda er að ef við notum orðið í yfirfærðri merkingu um lægðahringrás erum við þar með að nota sömu yfirfærslu og virðist vera eðlileg í ensku. En er e.t.v. eitthvað annað í okkar eigin umhverfi eða sögu sem eðlilegra væri að nota til að lýsa því sem enska hugtakið gerir á því máli? Fjölmörg dæmi um svona nokkuð blasa við - og það er það sem ég hef almennar áhyggjur af fyrir hönd hugsunar á íslensku. En fyrst þú nefnir það þá eru veðurfæriböndin ekki síður það sem á ensku nefnist „assembly line“ frekar en „conveyor belt“. Þá er spurningin sú hvort eitthvað annað íslenskt orð en færiband er til sem þýðing á „assembly line“, sé svo dettur manni e.t.v. í hug rétta orðið yfir fyrirbrigðið.