Sumri hallar

Það hefur í aðalatriðum farið vel með veður síðasta mánuðinn (og jafnvel lengur). Að vísu hefur úrkoma verið í mesta lagi víða um landið norðaustan- og austanvert, jafnvel til ama sumstaðar. Rigning næturinnar um landið vestanvert var nokkuð hráslagaleg og minnti á það að sumri hallar. 

Kortið sýnir sjávarmálsþrýsting á Norður-Atlantshafi síðustu tíu daga (heildregnar línur) og litirnir sýna þrýstivik, þau eru neikvæð á bláu svæðunum. Þessi vik eru með mesta móti miðað við árstíma og er meðalþrýstingur í Reykjavík fyrstu 12 daga mánaðarins ekki nema 992,9 hPa. Við eigum sæmilega áreiðanlegar upplýsingar um daglegan þrýsting á landinu í rúm 200 ár og hefur þrýstingur fyrstu tíu daga september ekki verið svona lágur nema sex sinnum áður á þeim tíma, síðast árið 1999. Reyndar var það svo að þrýstingur var líka sérlega lágur í byrjun ágústmánaðar - en sneri síðan við blaðinu þannig að mánuðurinn í heild endaði aðeins rétt neðan við meðallag. Í ágúst í fyrra (2024) var þrýstingur metlágur allan mánuðinn - en í september sama ár var meðalþrýstingur hins vegar með allra hæsta móti. Rennum við því nokkuð öfganna á milli. 

Kortið hér að ofan sýnir stöðuna á norðurhveli um þessar mundir. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar og af þeim ráðum við vindstyrk og stefnu. Litirnir sýna þykktina, en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Fram undir þetta höfum við lengst af upp á síðkastið verið í gulu litunum, sumarmegin í lífinu, en nú eru grænu litirnir að sækja að. Meðalþykkt í september yfir landinu er um 5400 metrar - á mörkum ljósasta og næstljósasta græna litarins - á svipuðum slóðum og kortið sýnir að búist er við á morgun, sunnudag. Um miðjan október hefur meðalþykktin fallið um 60 metra, niður að mörkum dekksta græna litsins. Það táknar 3 stiga hitafall á einum mánuði - munar um minna. Þannig læðist haustið að.

En breytileiki frá degi til dags er að sjálfsögðu mikill, minnsta þykkt sem við vitum um yfir Keflavíkurflugvelli í september er 5140 metrar - það var í kuldakastinu mikla seint í mánuðinum árið 1954. Mesta þykkt sem mælst hefur í september er hins vegar 5640 metrar, það var í hlýindunum miklu snemma í september 1958 - sem fáir muna enn. 

Upp á síðkastið hafa austlægar áttir verið ríkjandi. Það má rekja til þess að fyrir norðan land hefur verið hæðarhryggur og lægðasvæði suður undan. Hryggurinn hefur alveg skilið á milli meginkuldans í norðurhöfum og svæðisins við Ísland. Hryggjarins gætir er (rauð strikalína á kortinu), en hann veikist dag frá degi og getur varla lengur haldið við ef alvarlega verður að honum sótt úr norðri. Þar er fyrsti stóri kuldapollur haustsins að grafa um sig, en langt í burtu frá okkur - að minnsta kosti í bili. Þykktin í miðju hans er um 5060 metrar, lægri en við höfum nokkru sinni séð hér í september. Vonandi lætur hann okkur í friði sem lengst. En þótt hann láti okkur vera kólnar lofthjúpurinn dag frá degi. Í grófum dráttum er kólnunin eftir jafndægur um það bil 1 stig á dag - en þeirri kólnun er mætt með síauknu aðstreymi úr suðri - átök í veðrakerfinu stigmagnast með haustinu. Afköst flutninga úr suðri halda furðuvel í við hina almennu norðurhvelskólnun - hér á landi á sjórinn líka stóran þátt í að halda á móti vetrarkuldanum.