Bakþanki um maí - og smámunir tengdir 17.júní

Sem kunnugt er var nýliðinn maímánuður fádæma hlýr á landinu. Meðalhiti í byggðum landsins var um 0,8 stigum hærri heldur en hann hefur hæstur orðið í mánuðinum til þessa - að minnsta kosti í 200 ár. Svona mikil bæting slær mann dálítið út af laginu. Sjálfsagt er að reyna að bera þetta saman við met annarra mánaða. Það er auðveldast að gera með því að nota staðalvik hitans. Spurning vaknaði hvort þessi nýja metbæting væri jafnsérstök þegar miðað er við það sem gerst hefur í öðrum mánuðum. Bjóst ritstjórinn satt best að segja við því að svo gæti verið.

Raunin var hins vegar sú að í ljós kom að fyrri meðalhitamet maímánaðar eru einfaldlega talsvert rýrari í roðinu heldur en met annarra mánaða. Maí hefur einfaldlega legið eftir í samkeppninni, gamla meðalhitametið sem er frá 1935 er einfaldlega fremur „rýrt“ ef svo má segja. En nú hefur sum sé verið bætt úr því og maí kominn í hóp „hinna venjulegu“ hvað þetta atriði varðar.

Á myndinni má sjá hlýjustu mánuði viðmiðunartímabilsins alls (1874 til 2024) - hiti þessara mánaða er reiknaður í staðalvik (miðað við tímabilið 1931-2010). Bláar súlur. Langlægsta bláa súlan er sú fyrir maí, mesta jákvætt staðalvik þess mánaðar náði ekki nema 1,76 sem er mun lægri tala heldur en mesta staðalvik allra annarra mánaða. Gráa súlan sýnir hins vegar hina miklu bætingu, alveg upp í 2,37 staðalvik. Maí er þar með kominn í miðjan hóp mestu staðalvika - út af fyrir sig mjög vel af sér vikið, en samt ekki þannig að um einhvern nýjan raunveruleika sé að ræða. Nú er það helst janúar sem situr eftir, rétt við 2 staðalvik sem hámark. Að vísu er mjög líklegt að janúar 1847 hafi verið enn hlýrri, kannski 2,2 staðalvik. Tölur frá þeim tíma eru þó það óvissar að ekki er rétt að fullyrða að svo hafi verið. 

Eins og venjulega er nú verið að tala veðrið 17.júní niður. Margskonar samanburður hefur verið gerður á veðri þess dags og annarra daga þar nærri. Munurinn er auðvitað enginn. Eins og dyggir lesendur hungurdiska vita skilgreinir ritstjórinn það sem hann kallar sumardaga og telur í lok sumars. Þetta er nokkuð hörð skilgreining. Það er auðvitað hægt að beita henni á almanaksdaga hvern fyrir sig og telja hversu oft ákveðinn almanaksdagur hefur talist sumardagur í Reykjavík. Gögn gefa möguleika á talningu aftur til ársins 1949. Á þeim 76 árum sem liðin eru síðan hefur 17.júní sex sinnum verið sumardagur (samkvæmt hinni vafasömu skilgreiningu ritstjórans) - svona á 12 ára fresti. Þetta er nánast sama og dagana á undan og eftir, en um 20.júní vaxa líkur á sumardögum mjög í Reykjavík, eins og myndin hér að neðan sýnir.

Hér má sjá talningu sem nær frá 1.júní til 30.september. Í lok júní hafa líkur á því að dagur teljist sumardagur um það bil þrefaldast frá þeim 17. Hámarki er náð um og fyrir 20.júlí, en líkur haldast samt svipaðar fram undir miðjan ágúst - þá falla þær ótrúlega ört aftur, sérstaklega eftir þann 20. Sumardagar í september eru sárafáir, rétt eins og í maí. Við getum litið svo á að aðalatriði myndarinnar sýni einhvern sannleika, en breytileika frá degi til dags getum við ekki tekið alvarlega. 

Fyrri hluti júní 2025

Fyrri hluti júnímánaðar hefur verið kaldur. Meðalhiti í Reykjavík er 7,3 stig, -2,0 stigum neðan meðallags sömu daga árin 1991 til 2020 og -1,8 stig neðan meðallags síðustu tíu ára. Raðast hitinn enn í kaldasta sæti sömu daga á þessari öld (af 25). Hlýjastur var fyrri hluti júní árið 2002, meðalhiti þá 12,0 stig. Á langa listanum raðast hitinn nú í 135. hlýjasta sæti (af 153) og það lægsta frá 1997. Kaldasta júníbyrjun tímabilsins alls var 1885, þá var meðalhiti í Reykjavík 5,8 stig.

 

Á Akureyri er meðalhitinn nú 6,5 stig og er það -2,4 stigum neðan meðallags 1991 til 2020 og -2,8 stig neðan meðallags síðustu tíu ára. Júní hefur ekki byrjað svona kuldalega á Akureyri síðan 2011.

 

Á spásvæðunum raðast hitinn yfirleitt í 22. eða 23. hlýjasta á öldinni, á Austjörðum í 20. sæti (júní hefur þar fimm sinnum byrjað kaldari).

 

Hiti er neðan meðallags síðustu tíu ára á öllum veðurstöðvum landsins. Minnst er vikið á Vatnsskarðshólum, þar er hiti aðeins -0,1 stigi neðan meðallags. Mest er vikið við Upptyppinga, Reyki í Fnjóskadal og á Grímsstöðum á Fjöllum, -3,5 stig.

 

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 7,9 mm og er það um 40 prósent meðalúrkomu. Á Akureyri hefur úrkoman mælst 37 mm og er það ríflega fjórfalt meðaltal - en þó langt frá meti. Á Dalatanga hefur úrkoman mælst 104 mm og er það rúmlega tvöfalt meðaltal.

 

Sólskinsstundir hafa mælst 148 í Reykjavík, 52 fleiri en í meðalári og hafa aðeins 7 sinnum mælst fleiri sömu daga síðustu 113 árin. Á Akureyri hafa sólskinsstundirnar mælst 99,6. Það er í meðallagi.

 

Meðalloftþrýstingur hefur aðeins 12 sinnum verið lægri í fyrri hluta júní frá því að samfelldar mælingar hófust, 1822.

 

Meðalhiti í maí í Reykjavík var 9,0 stig. Til að júní nái þeirri tölu þarf meðalhiti síðari hluta hans að vera meiri en 10,7 stig. Á þessari öld hefur hiti síðari hluta júní verið svo hár í helmingi ára (12 ár af 24). Á árunum 1961 til 2000 gerðist það hins vegar aðeins fjórum sinnum, svo miklu algengari hafa júníhlýindi verið á síðari árum heldur en áður. Líkur á því að júní verði kaldari heldur en maí í Reykjavík eru óvenjumiklar að þessu sinni. Eins og rakið hefur verið áður hér á hungurdiskum er maí stundum hlýrri en júní á veðurstöðvum landsins. Það er þó mun algengara á Norður- og Austurlandi heldur en suðvestanland og hefur ekki gerst í Reykjavík síðan 1851 og aldrei í Vestmannaeyjum. Til þess að þetta gerist í Vestmannaeyjum verður meðalhiti í síðari hluta júní að vera minni en 8,3 stig. Það hefur gerst þrisvar á þessari öld, 2015, 2018 og 2021.