Spurt var

Var spurður um snjó nú í febrúar. Hann hefur verið með minnsta móti, en ekki rétt að fara út í mikinn samanburð því enn eru fjórir dagar eftir af mánuðinum og vel hugsanlegt að einhverjir alhvítir dagar bætist við þann eina sem bókaður er - bæði í Reykjavík og á Akureyri. Febrúar er sjaldan snjólaus í Reykjavík - og enn sjaldnar á Akureyri (hefur þó komið fyrir).

Snjóleysið hefur fylgt miklum hlýindum. Fyrstu 23 dagar mánaðarins eru þeir hlýjustu á öldinni í Reykjavík - og ekki nema þrisvar frá upphafi mælinga sem þeir hafa verið hlýrri. Á Akureyri stendur hitinn örlítið neðar á listum, en ofarlega samt. En bæði snjóleysi og hiti segja lítið um framhaldið. Fyrri vetrarmánuðirnir voru ekki hlýir - og snjóhula var yfir meðallagi. Meðalfjöldi alhvítra daga í febrúar er 12 í Reykjavík, en 10 í mars. Á Akureyri eru tölurnar 17 í febrúar og 16 í mars. Mars er vetrarmánuður hér á landi sem kunnugt er.

Þetta gefur tilefni til að rifja upp fáeinar gamlar veðurvísur - pör reyndar, það fyrra tilheyrir deginum í dag (24.febrúar), Matthíasarmessu guðspjallamanns. Þessi messudagur hefur þá sérstöðu meðal slíkra daga að hann ber ekki upp á sama almanaksdag í hlaupárum - þá 25. febrúar og kallaðist þá stundum hlaupársmessa. Pétursmessa (Péturs stóll) er hins vegar 22.febrúar í öllum árum. Ástæða þessa misræmis er að í rómverska tímatalinu - var hlaupársdagur ekki 29.febrúar, heldur tróðst inn á undan Matthíasarmessu - (aldrei einföld þessi almanaksfræði).

Vísur þessar lét Jón Þorkelsson prenta í Almanak Þjóðvinafélagsins aldamótaárið 1900 (ásamt fleiri veðurvísum).

Matthías þíðir oftast ís,
er það greint í versum,
annars kæla verður vís,
ef vana bregður þessum.

Matthías ef mjúkur er,
máttugt frost þá vorið ber,
vindur, hríð og veðrið hart
verður fram á sumarið bjart.

Heldur óljóst allt saman. Skyldi dagurinn í dag hafa talist mjúkur? Fyrri vísan vísar eiginlega beint til þess sem sagt er um Pétursmessu (22.febrúar) - að þá setji Sankti Pétur vermisteininn í jörðina - það er slík sólarþíða sem væntanlega er átt við í fyrri vísunni. Sé sólarlaust (kannski með hlýindum) - er kulda að vænta.

Þessi vantrú á febrúarhlýindi kemur einnig vel fram í hinum vísunum tveimur:

Febris ef ei færir fjúk
frost né hörku neina,
kuldi sár þá kemur á búk,
karlmenn þetta reyna.

Ef þig fýsir gefa að gætur
gátum fyrri þjóða,
páskafrostið fölna lætur
februari gróða.

Það er talsvert vit í þessu með vermisteininn - eins og hungurdiskar hafa minnst á áður (eða var það ekki). Þetta með febrúarhlýindi sem bregðast eru líka almenn sannindi - tölfræðileg á sinn hátt. Það er harla ólíklegt að margir hlýir kaflar fari samfellt saman allt frá miðjum vetri til vors - en munum þó að það hefur gerst.

Hér er rétt að kveina í lokin. Hvers vegna í ósköpunum hefur Almanak Háskólans hætt að birta nöfn messudaga? Þetta var mjög til þæginda við lestur gamalla rita að geta bara flett upp í almanakinu. Stöðugt er verið að nefna suma messudagana í umfjöllun um tíðarfar - aðrir fátíðari. Ritstjóra hungurdiska er svosem engin vorkunn enda hefur hann komið sér upp sérstakri skrá til að fletta upp í. Þetta væri e.t.v. skiljanlegra ef nauðsynlegt þætti að koma öðru efni að, en svo er ekki - í langflestum tilvikum er bara eyða á blaðsíðunni.

Það er auðvitað viðurkennt að arfavitlausir veðurspádómar fylgdu sumum messudögunum, en þeir voru ekki aðalatriðið. Heldur voru þessir dagar, ásamt misseristalinu gamla og stórhátíðum, allir mikilvægir áfangar í gangi árstíðanna og auðvelda tilfinningu manna fyrir honum - sem er þrátt fyrir allt mikilvæg enn á dögum - þrátt fyrir allar „framfarir“.