Varúð

Í dag (nýársdag 2025) er kalt á landinu. Kuldinn er þó til þess að gera grunnur sem kallað er. Víðast hvar er stutt í öflug hitahvörf fyrir ofan. Þegar þetta er ritað segja líkön þannig að hiti í 100 metra hæð sé mjög víða 10 til 15 stigum hærri heldur en á athugunarstað. Í nótt á aðeins að hreyfa vind og blandast þá kaldasta loftið saman við það hlýrra og hiti stekkur upp um nokkur stig. Úti yfir sjó er þessu ekki þannig farið, þar er yfirborð sjávar hlýrra heldur en loftið í 100 metra hæð og loftið niður undir sjávarmáli er ekki svo kalt. Engin hitahvörf eru til staðar. 

En eins og áður sagði á hlýrra loft nú að koma af hafi. Sé vindur lítill situr kalda loftið þó eftir á víð og dreif. Við þetta getur skapast töluverð hætta geri súld eða fari að rigna. Þá verður til frostregn - eða frostúði. Úðinn frýs á köldu yfirborði og myndar íslag og hálka getur orðið veruleg - en lítt sýnileg. 

Hér er spákort Veðurstofunnar fyrir hádegi á morgun (fimmtudag 2.janúar). Þá er orðið ámóta hlýtt í stöðvarhæð og 100 metrum víðast hvar suðvestanlands. Munum þó að það tryggir alls ekki að hugsanleg úrkoma frjósi ekki við snertingu frosinnar jarðar eða annars. Í Borgarfirði og fyrir austan fjall situr enn mjög kalt loft (sé líkanið rétt), munar enn 10 til 12 stigum á hita í 100 metrum og í stöðvarhæð. Þar spáir líkanið beinlínis frostregni.

Þessu mögulega varúðarástandi linnir ekki fyrr en aftur snýst til norðaustanáttar og það léttir til. Förum varlega.

Áramót - enn á ný

Við höfum mörg undanfarin ár alltaf byrjað nýtt ár hér á hungurdiskum með því að líta á ársmeðalhita í Stykkishólmi frá 1798 og áfram. Röðin er nú orðin 227 ára löng. Nokkur óvissa er að sjálfsögðu í tölunum fyrstu hálfa öldina - sérstaklega þó fyrir 1830. En við látum okkur hafa það. Línuritið er að sjálfsögðu mjög líkt línuritum undanfarinna ára, en bregður þó út af að því leyti að nýliðið ár er það kaldasta það sem af er þessari öld í Hólminum. Við förum aftur til áranna 1998 og 1999 til að finna svipað eða sama, og aftur til 1995 til að finna kaldara ár.

 

Lárétti ásinn sýnir ártöl, en sá lóðrétti hita. Meðalhiti ársins 2024 er lengst til hægri. Reiknaðist 3,7 stig. Það er -1,0 stigi neðan meðallags síðustu tíu ára (2014-2023) og -0,8 stig neðan við meðallag tímabilsins 1991 til 2020, +0,2 stigum ofan meðallags 1961 til 1990 og -0,5 stigum neðan meðallags 1931-1960, nákvæmlega í meðallagi 20. aldar og +0,8 stig ofan meðallags 19. aldar.

Rauða línan sýnir 10-ára keðjumeðaltal. Það stendur nú í 4,56 stigum, -0,16 stigum lægra en við síðustu áramót og -0,29 stigum lægra en það var fyrir 5 árum, en +0,14 stigum hærra en það var hæst á hlýskeiðinu fyrir miðja 20. öld.

Græna línan sýnir 30-ára keðjumeðaltal. Það stendur nú í 4,51 stigi og hefur aldrei verið hærra, +0.32 stigum hærra heldur en það varð hæst á hlýskeiðinu mikla á 20.öld - en nú eru rúm 60 ár síðan það reis (tölulega) hæst. Ekki er ólíklegt að 30-ára meðaltalið hækki enn frekar - eða láti mjög lítið undan síga á allranæstu árum - vegna þess að árið 1995 var mjög kalt - og fyrstu árin þar á eftir ekki hlý. Til að 30-ára meðaltalið hækki marktækt fram yfir 2030 og þar á eftir þarf hins vegar að bæta í hlýnunina - annað hlýnunarþrep þarf að bætast við til að svo megi verða. Bið gæti orðið á því vegna þess að hlýnunin sem orðið hefur hér á landi er talsvert meiri en heimshlýnun - og engin sérstök ástæða til að vænta þess að Ísland sé í einhverri sérstöðu hvað hina almennu hlýnun snertir.

um framhald vitum við því auðvitað ekki, jafnvel þótt hlýnun haldi áfram á heimsvísu. Meðalhlýnunarleitni fyrir allt þetta tímabil er um +0,8°C á öld, frá upphafi þess tíma sem línuritið nær yfir reiknast hlýnunin 1,8 stig - en í smáatriðum hefur hún gengið afskaplega rykkjótt fyrir sig. Sé hlýnun reiknuð á milli toppa hlýskeiðanna tveggja (og séum við nú í toppi) fáum við út töluna +0,5°C á öld. Reiknum við hins vegar hlýnun síðustu 40 árin er hún miklu meiri. Um leitnisveiflur var fjallað nokkuð ítarlega í tveimur pistlum á hungurdiskum fyrir um 8 árum. [Hve mikið hefur hlýnað] og [Hve mikið hefur hlýnað - framhald] - þrátt fyrir árin 8 stendur sá texti í öllum aðalatriðum (en ritstjórinn ætti þó e.t.v. að endurnýja hann).

En ritstjóri hungurdiska óskar lesendum og landsmönnum öðrum árs og friðar á nýju ári. Hann heldur vonandi eitthvað áfram að fjalla um veður og veðurfar, þó aldur og mæði færist óhjákvæmilega yfir (vonandi engar innsláttarvillur hér í tölum að ofan - en sjónin mætti vera betri - en verða leiðréttar hafi þær slæðst inn).