Minnir að spurningin hafi verið um logn

Ritstjóri hungurdiska er alloft spurður um það hver sé lygnasti staður á Íslandi. Hann á að sjálfsögðu ekkert svar við því. Hins vegar er hægt að svara spurningunni um á hvaða veðurstöð logn sé algengast. Auðvelt er að svara því, en aftur á móti koma strax upp fleiri spurningar. Ein þeirra er mjög gömul, sú sem snýr að eðli vindmælinga. Er veðurstöðin í raun og veru að mæla vindhraða nema bara við vindmastrið sjálft. Er vindhraðamælirinn staðsettur þannig að hann gefi hugmynd um vindhraða á stærra svæði. Fyrir hundrað árum, þegar vindhraðamælar voru mjög dýrir - og skráningartæki enn dýrari stóð í alþekktri breskri handbók um veður og veðurathuganir að það væri að mörgu leyti heppilegra að láta athugunarmenn meta vindhraða heldur en að fórna peningum og mikilli fyrirhöfn í að mæla vindinn. 

Kannski hefur þetta breyst. Alla vega eru vindhraðamælingar nú mun ódýrari heldur en var - og skráningin miklu betri. En það er alltaf þetta með staðarvalið. 

Það sem hér fer á eftir flokkast frekast sem lausleg athugun heldur en harðkjarnavísindi. Eru lesendur beðnir að hafa það í huga. Ritstjóri hungurdiska tók athuganir 142 sjálfvirkra athugunarstöðva og framkvæmdi einfaldar talningar og reikninga. Til að fá að vera með þurftu að minnsta kosti hundrað þúsund athuganir að vera til frá stöðinni í klukkustundargagnagrunni Veðurstofunnar. 

Sé fullri hörku beitt er logn ekki talið nema meðalvindhraði 10-mínútna sé 0,5 m/s eða minni. Þetta finnst ritstjóranum óþarfleg harka. Gönguhraði er ekki fjarri því að vera 1,5 m/s. Ákveðið var að slaka lítillega á og miða við 1 m/s - minna en 1 m/s. Slíkar athuganir voru taldar og reiknað hlutfall þeirra og allra athugana stöðvarinnar. Heildarlista má finna í viðhenginu. 

Einnig var reiknaður meðalvindhraði á stöðvunum - allra athugana - og til gamans líka reiknað ámóta hlutfall á hinum enda vindkvarðans - þess með vindraða meiri en 15 m/s. Sú tala er í miðjum 7 vindstigum. Það er vindhraði sem við þurfum dálítið að ströggla á móti og getur verið til verulegs ama, t.d. fyrir litla báta á sjó - eða sem skafrenningsvaldur í lausamjöll. 

Skrá um þær stöðvar sem „best“ standa sig í hvassviðrunum og önnur sem sýnir meðalvindhraða má einnig finna í viðhenginu. En við lítum hér á töflu um topp-tíu - hún er nokkuð smá, en verður skýrari sé myndin stækkuð - og eins er auðvelt að sjá hana í viðhenginu áðurnefnds.

Hér má sjá fjórar topp-tíu töflur. Sú sem er efst til vinstri sýnir hvar logn er algengast á landinu. Þar er Hallormsstaður á toppnum, með töluna 29,6 prósent (eða 296 þúsundustuhluta). Ómarktaækt þar neðan við er Ljósaland í Fáskrúðsfirði og síðan koll af kolli. Nú er það svo að stöðin í Hallormsstað er inni í skógi - og Skaftafellstöðin (nr.4) kvu nú orðið líka. Kannski fleiri. 

Þetta má bera saman við töfluna neðst til hægri. Hún sýnir hægviðrasömustu stöðvar landsins - sé meðalvindhraði reiknaður. Þar er Hallormsstaður líka efstur, og Skaftafell er í þriðja sæti, Básar eru í öðru sæti - kannski líka komin í skógarþykkni. Neskaupstaður eru í fjórða sæti á vindhraðalistanum og Húsavík í því fimmta (enn ein skógarstöðin). 

Taflan efst til hægri sýnir botninn á lognlistanum (sem allur er í viðhenginu): Þar má finna ýmsar útkjálkastöðvar - skóglausar með öllu (heldur ritstjórinn að minnsta kosti). 

Síðasta taflan er sú neðst til vinstri. Hún telur 15 m/s og meira. Þar er Stórhöfði á toppnum - og síðan Skálafell og fleiri. Hér skal á það bent að þessum síðari talningalista ber ekki endilega vel saman við lognbotninn - þótt Stórhöfði sé í báðum tilvikum efstur eru sjö stöðvar á lognrýrðarlistanum ekki í topptíu hvassviðralistans. - Út af fyrir sig athyglisvert. 

En við skulum ekki alveg hætta strax. 

Okkur leikur forvitni á að vita hvernig árstíðasveifla lognsins er. Til að athuga það reiknum við meðaltöl lognhlutfalls 25 lygnustu og 25 lognrýrustu stöðvanna. Bláar súlur sýna lygnu stöðvarnar, en þær daufbrúnu þær rýru. Logn er greinilega algengast í ágúst, síðan í júlí og furðualgengt í september og október. Á rýru stöðvunum eru júní til ágúst lognvænari heldur en september og október. Myndin sýnir vel hinn gríðarmikla mun á logntíðni stöðvaflokkanna tveggja. Lognið er hátt í tíu sinnum algengara á lognstöðvunum heldur en hinum. 

Við lítum líka á dægursveifluna.

Sýnist dálitið erfið - en er það ekki þegar betur er að gáð. Lóðrétti ásinn sýnir sem fyrr lognhlutfallið (grái ferillinn lognstöðvarnar, en sá rauði þær sem flest hvassviðrin telja. Lárétti ásinn sýnir mánuðina - en þó þannig að í hverjum mánuði eru 24 gildi, hvert og eitt meðaltal klukkustundar (athugað á heila tímanum). Þannig sjáum við dægursveifluna. Í janúar er logn í um 15 prósent athugana á lygnu stöðvunum (eins og vel sást á fyrri mynd). Vindurinn veit ekkert hvað klukkan er. Svipað má segja um febrúar - en þó er örlítið minna um logn síðdegis þá heldur en á öðrum tímum. Í mars er greinilega orðið minna um logn um miðjan daginn heldur en á nóttunni og í apríl miklu minna - en logn verður algengara og algengara um nætur. Minnst er um logn kl.14 í maí, en aftur á móti mest kl.6 í júlí, en vegna þess að minna er um logn á daginn í júlí heldur en ágúst hefur síðarnefndi mánuðurinn vinninginn í heildina. Dægursveiflunnar gætir mjög í september (stærð hennar er á milli þess sem er í mars og apríl), en hún er lítil í október. Í nóvember gætir dægursveiflu varla, og alls ekki í desember. 

Við sjáum hér sólina knýja vinda - frá jafndægrum að vori til jafndægra að hausti - og rétt rúmlega það - líklega sá tími sem sól er meira en 15 gráður yfir sjóndeildarhring á hádegi. 

Rauði ferillin sýnir svipað - en mun lægri tölur. Dægursveiflunnar gætir greinilega, en hún er ekki nærri því eins áberandi (yrði það hins vegar ef við notuðum annan kvarða. 

Í framhaldi af þessu vakna auðvitað fjölmargar spurningar. Áhugasömum má benda á fróðlega og mun ítarlegri grein Haraldar Ólafssonar í Náttúrufræðingnum 2017 þar sem viðfangsefnið er svipað. Eins má benda á gamla Veðurstofuritgerð ritstjóra hungurdiska um dægursveiflu vinds í júnímánuði, þar stendur flest fyrir sínu þótt nú liggi fyrir athuganir frá fleiri stöðvum en þá. 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tafla - lognhlutfall