Smákuldapollafjöld

Svo virðist sem nú taki eitthvað kaldara tímabil við í veðrinu. Fjöldi lítilla kuldapolla er á sveimi á stóru svæði á Norður-Atlantshafi og langt í mjög hlýtt loft.

Þeir sjást vel á korti sem sýnir mættishita í veðrahvörfunum (mældur í Kelvinstigum) síðdegis á morgun (spá evrópureiknimiðstöðvarinnar). Hann er að nokkru mælikvarði á það hversu langt er frá 1000 hPa upp i veðrahvörfin. Því kaldara sem loftið er undir þeim því lægra liggja þau. Örvarnar benda á köldu blettina - þar sem veðrahvörfin liggja neðarlega. Raunar koma aðeins tveir þeirra við sögu hér á landi í bili að minnsta kosti. Sá sem er fyrir vestan land er að fjarlægjast - olli ekki miklu veðri hér á landi - en tók þó frá okkur mesta hitann. 

Hinn kuldapollurinn sem skiptir okkur máli er sá stærsti þeirra. Er á kortinu norðaustur af Jan Mayen og þokast næstu daga í átt til okkar - og kemur með mun kaldara loft með sér heldur en það sem við höfum notið upp á síðkastið. Langt er í mikil hlýindi. 

Fleiri sundurlausar júlítölur - (meðalhámarkshiti og fleira)

Á dögunum huguðum við að hæsta meðalhita júlímánaðar - en í dag lítum við á hæsta meðalhámarkshita mánaðarins. Það er þannig fengið að reiknað er meðaltal hámarkshita alla daga hans. Lítið var um hámarksmæla á íslenskum veðurstöðvum fyrir 1925. Aðalástæðan er sú að þeir brotna mun oftar en aðrir mælar - það þarf að taka þá út úr mæliskýlinu eftir hvern aflestur og slá þá niður - rétt eins og þá hitamæla sem notaðir voru til að mæla sótthita (og stöku maður notar til þess enn þann dag í dag). Tíma tók að koma tilkynningum um mælabrot til Danmerkur - og að senda nýjan mæli á stöðina í stað þess brotna.

Auk þessa hefur verið nokkuð hringl í gegnum árin með það sem kallað er aflestrarhættir - við höfum fjallað um það vandamál nokkrum sinnum hér á hungurdiskum. Tímaraðir meðalhámarksmælinga eru því oftast bæði gisnar auk þess sem í þeim eru alls konar brot og beyglur. - Þó mælir alþjóðaveðurfræðistofnunin með því að mánaðarmeðalhiti skuli reiknaður sem meðaltal meðalhámarks- og meðallágmarkshita - sem er svosem í lagi ef engar breytingar eru gerðar á lestrarháttum og nýir mælar ætíð til staðar þegar slys verða. En - til viðbótar þessu er hámarkshiti hvers dags „viðkvæmasti“ hiti dagsins - við höfum líka fjallað um geislunarvandamál og þess háttar í alllöngu máli hér á hungurdiskum. Sú er skoðun (en bara skoðun) ritstjóra hungurdiska að (smámunasamur) hámarkshitametingur sé aðallega (gott) skemmtiatriði sem ekki megi taka allt of alvarlega. 

Það sem hér fer á eftir er heldur ruglingsleg staðreyndahrúga - beðist er velvirðingar á framsetningu. 

Við reynum að spyrja hver sé hæsti meðalhámarkshiti júlímánaðar á landinu - en jafnframt sættum við okkur við það að svarið sé kannski ekki mjög áreiðanlegt. 

Við flettum hæsta meðalhámarkshita júlímánaðar upp og fáum svarið, 21,8 stig á Grímsstöðum á Fjöllum í júlí 1927. Næsthæsta talan er frá Húsavík árið áður, í júlí 1926 20,8 stig og þriðja hæsta talan 19,7 stig á Þorvaldsstöðum í Bakkafirði - líka í júlí 1927. 

Tíð var góð á landinu í júlí 1927 - og sólin skein glatt norðaustanlands - kannski of glatt fyrir hámarkshitamæla og skýli. Þó mælarnir á Grímsstöðum og Þorvaldsstöðum hafi alls ekki komið illa út í samanburði við aðra mæla (í ísvatni) er afskaplega grunsamlegt - svo ekki sé meira sagt - hve mikill munur er á hámarkshita dagsins og hita sem mældur var með venjulegum mæli kl.15 (að okkar tíma). Yfir hásumarið er þessi munur venjulega ekki mörg stig. - En það er óþægilegt að sitja uppi með meðaltöl af þessu tagi í fanginu. 

Hæstu meðalhámarkstölur sem við sjáum síðar eru heldur lægri. Í hitabylgjumánuðinum júlí 2008 var meðalhámarkshiti á mönnuðu stöðinni í Hjarðarlandi í Biskupstungum 18,7 stig og 18,5 stig á sama stað í júlí 1991.  Hæsta tala á sjálfvirku stöðvunum er frá Þingvöllum 2008, 18,5 stig, og 18,4 í Hjarðarlandi sama ár (0,3 stigum lægra en meðaltal mönnuðu stöðvarinnar í sama mánuði). Á vegagerðarstöðvunum er hæsti meðalhámarkshitinn í Skálholti 17,4 stig - en „hámarkslestrarhættir“ vegagerðarstöðvanna skila ívið lægri meðalhámörkum heldur en hinar hefðbundnu sjálfvirku stöðvar gera (það eru strangt tekið engar hámarksmælingar á vegagerðarstöðvunum). Ritstjórinn hefur ekki reiknað þennan mun út (en hann eða einhver annar ætti kannski að gera það). 

Hæsti hámarksmeðalhita í júlí í Reykjavík er 17,0 stig - í nýliðnum júlí. Hann var litlu lægri 2010, 16,9 stig. Meðallágmarkshiti í Reykjavík í júlí var 10,7 stig, var 10,8 stig í júlí 1991. 

Lægsti meðalhámarkshiti á veðurstöð í byggð í júlímánuði er 6,8 stig. Þannig var staðan í Grímsey 1879. Á fjöllum er lægsta meðalhámarkið 3,4 stig, reiknast á Gagnheiði í júlí 2015.

Meðallágmarkshitinn í Reykjavík 1991 er sá næsthæsti sem vitað er um á landinu, sá hæsti er frá Görðum í Staðarsveit í sama mánuði, júlí 1991, 11,0 stig. Hann var jafnhár (11,0 stig) í Surtsey í júlí 2012. Á fyrri tíð er hæsti meðallágmarkshiti júlímánaðar frá Lambavatni 1950, 10,7 stig. Í júlí (og ágúst) 2010 fór lágmarkshiti sólarhringsins aldrei niður fyrir 10 stig í Surtsey í 33 daga í röð [frá og með 18.júlí til og með 19.ágúst]. Trúlega lengsti samfelldi tími ofan 10 stiga á íslenskri veðurstöð. 

Af tveimur reikniaðferðum

Í pistli dagsins lítum við á nokkuð skrýtið - hvað það er kemur ekki í ljós fyrr en aftast í pistlinum - eftir þó nokkurn þrautalestur. 

Hægt er að reikna mánaðarmeðalhita á ýmsa vegu. Íslenska og danska veðurstofan hafa ætíð notað aðferðir sem byggja á athugunum á föstum athugunartímum (kannski sú danska sé hætt því - ekki er ritstjórinn alveg viss). Þessum aðferðum hefur verið lítillega breytt í tímans rás en þær hafa gefist vel, og til þess að gera auðvelt er að samræma þó breytingar eigi sér stað, t.d. í athugunartímum. Á stöðvum þar sem athuganir eru gerðar á þriggja stunda fresti allan sólarhringinn er mánaðarmeðaltalið einfaldlega meðaltal allra athugana mánaðarins. Þannig hefur meðalhiti í Reykjavík verið reiknaður allt frá 1949 að telja. Árin á undan - allt frá stofnun Veðurstofunnar var meðalhitinn reiknaður út frá mælingum með sírita sem kvarðaður var með samanburði við athuganir á hverjum degi. Eftir hver mánaðamót var mánaðameðaltal hita á 12 föstum tímum sólarhrings og mánaðameðaltalið var þá meðaltal þeirra 12 talna. Sáralítill munur er á meðaltali 8 og 12 athugana á sólarhring - og líka 24 athugana. 

Þessi danska hefð var þó aldrei alveg alþjóðleg. Aðrar aðferðir voru notaðar, bæði kom fyrir að meðaltöl náðu alls ekki til næturhitans (og veldur því að oft þarf að gera allstórar leiðréttingar eigi þau meðaltöl að vera sambærileg við þau sem nú eru reiknuð). Víða er meðaltal reiknað með því að taka einfaldlega meðaltal meðaldægurhámarkshita og lágmarkshita sólarhringsins. Við samanburð kemur í ljós að litlu munar á aðferðum dönsku hefðarinnar og hámarks- og lágmarksmeðaltalsins. 

Af einhverjum ástæðum tók alþjóðaveðurfræðistofnunin upp á því fyrir fáeinum áratugum að mæla sérstaklega með hámarks- og lágmarkshitaaðferðinni (við kennum hana hér eftir við stofnunina (WMO)). Eitthvað mun hafa verið um að veðurstofur féllu frá eldri aðferðum og tóku upp þá sem mælt var með - það er miður - finnst ritstjóra hungurdiska. 

Fyrir 1949 var nokkuð hringl í gangi hér á landi (og víðar) með það hvernig sólarhringhámörk og lágmörk voru skráð (aflestrarhættir misjafnir). Það þýðir að mánaðameðaltöl hámarks- og lágmarks eru ekki alveg sambærileg hér á landi fyrir og eftir þann tíma. Hver stöð þarf sérmeðhöndlun í slíkum samanburði. Í Reykjavík virðist þó ekki vera ástæða til stórra vandræða þessa vegna. Meðalhitavandamál í Reykjavík tengjast fyrst og fremst flutningum stöðvarinnar. 

En við skulum nú bera saman þessar tvær reiknireglur - danskættuðu aðferðina (sem við kennum þó við Veðurstofu Íslands) og aðferð WMO. Fyrri mynd dagsins nær aðeins aftur til 1949.

Hér má sjá júlíhita í Reykjavík - nokkuð línukraðak. Bláu súlurnar sýna hitann reiknaðan með aðferð Veðurstofunnar, rauðu krossarnir hita sömu mánuði með aðferð WMO. Við sjáum að hefði Veðurstofan notað síðarnefndu aðferðina hefði meðalhiti júlí 2019 reiknast 13,8 stig, en ekki 13,4 eins og hann þó var. Þetta er út af fyrir sig í lagi - hefðum við alla tíð (aftur á 19.öld) notað sömu aðferð - svo virðist alla vega í fljótu bragði. Á myndinni má líka sjá 10-ára keðjumeðaltöl, græn og bleik lína. Svo virðist sem græna línan (WMO-meðaltöl) fjarlægist smám saman þá bleiku (VÍ). Ef við reiknum leitnina (athugið samt að hún er merkingarlaus hér - t.d. vegna hlýskeiðsins á undan - sem við sleppum). Samkvæmt VÍ-meðaltölunum reiknast hlýnunin 1,7 stig á öld, en 2,1 stig beitum við aðferð WMO. 

Síðari myndin sýnir hvernig þessi munur aðferðanna hefur þróast. Vegna þess að nú er okkur sama um meðaltölin sjálf - við höfum aðeins áhuga á mismun aðferðanna - getum við farið alveg aftur til 1920 - þegar byrjað var að mæla hámarks- og lágmarkshita í Reykjavík á svipaðan hátt og nú - og byrjað var að reikna mánaðarmeðalhita nærri því eins og nú er gert.

Þessi niðurstaða kemur nokkuð á óvart - (eitthvað er einkennilegt við annað hvort meðaltalið í júlí 1928 og athuga má það nánar), en annars virðist sem munur á aðferðunum tveimur aukist nokkurn veginn jafnt og þétt í gegnum tíðina. Þetta hleypir að þeirri óþægilegu hugsun að hefði Veðurstofan alla tíð notað aðferð WMO (enginn hefði gert athugasemd við það) væri meðalhiti júlímánaðar síðustu 10 ára um 0,4 stigum hærri en hefðbundnir reikningar segja okkur - reikningar sem við erum viss um að eru réttari. 

Hvort þessi niðurstaða á aðeins við um júlímánuð - og aðeins Reykjavík skal alveg ósagt látið. Ekki skal heldur fimbulfambað hér um ástæður þessa.