Öfugt

Eitt þeirra veðurorða sem sjá má á gömlum bókum og dagbókarfærslum er „hornriði“ - og er eitt þeirra orða sem skýrir sig að miklu leyti sjálft - eftir að búið er að skýra það. Sveinn Pálson læknir og náttúrufræðingur skilgreindi hornriða svo: „Það er, að skýin dregur upp frá vestri, og þó blæs á austan eða norðaustan“. Margir fara þó mun frjálslegar með hugtakið heldur en Sveinn. Ritstjóri hungurdiska vill gjarnan koma því inn í nútímaveðurmál - en vill samt ekki trampa um of á hinni hreinu skilgreiningu Sveins á skítugum skónum.

Hann kallar samt ástand þegar vindur blæs úr mismundandi áttum í misjöfnum hæðum „riðið“. Önnur ástæða fyrir því að segja að loft eða ástand sé riðið er sú að þá mynda jafnhæðarlínur og jafnþykktarlínur horn á milli sín þannig að úr verður net - og má þá sjá riða (möskva) - eins og í hefðbundnum netum. 

Sértilvik er þegar vindur blæs úr öfugum áttum uppi og niðri - það kallar ritstjórinn öfugsniða - sem er hrá þýðing á alþjóðaorðinu „reverse shear“. 

Eftir þennan langa (og illskiljanlega) inngang er komið að dæmi dagsins. Við sjáum fyrst spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um vindhraða í 100 metra hæð föstudaginn 13. febrúar kl. 6. Munum að töluverðu getur munað á vindhraða í 100 metra hæð og í hefðbundnum 10 metrum mælimastranna. 

Lægð er suður af landinu og mikill vindstrengur af austnorðaustri á milli hennar og lands - og nær alveg upp að landi. Þetta eru að nokkru leyti hefðbundin hitaskil, sunnan við þau er suðaustanstrekkingur. Oftast er hægt að ganga út frá því að vindur í hlýjum geirum - sé af svipaðri átt niðri og í háloftunum. Það er hann líka í þessu tilviki. 

Við gætum búist við því að háloftavindur yfir austnorðaustanstrengnum sé líka suðaustlægur - en það er hann ekki í þessu tilviki (ekki enn) heldur er hann af suðvestri. Þetta sést vel á 500 hPa-kortinu hér að neðan sem gildir á sama tíma og sýnir sama svæði.

Ef við rýnum í kortið má sjá að þar er nærri því allstaðar hlýtt aðstreymi - vindur ber hlýrra loft með sér bæði að sunnan og vestan. Lendi hlýtt aðstreymi eins og það sem þarna kemur að sunnan á móts við kalt skerpir á suðvestanáttinni uppi - og norðaustanáttinni niðri - þá yrði norðaustanhríð á Suðurlandi. Slíkt veðurlag er alltaf illt og athyglisvert. Þegar suðaustanáttin nær landi hlánar. 

Reyndar er það svo að þessu sinni að við virðumst eiga að sleppa við hríðina því hlýja aðstreymið að (suð)vestan valtar yfir allt skömmu síðar en þetta kort gildir og færir okkur hláku í stað hríðar. 

En það er raunveruleg óvissa um það hversu langt austnorðaustanhríðin nær - kannski sleppur landið allt? 

En látið þetta ritstjórahjal ekki rugla ykkur - fylgist heldur með spám Veðurstofunnar.

Athugasemdir

[Þórhallur Pálsson, 12.2.2015 kl. 08:31]

Sæll Trausti !

Mig langar til að spyrja þig um orðnotkun: Hér eystra (í það minsta) er ekki talað um að það hláni, nema það gangi í hláku, þ.e. það komi nægjanleg hlýindi með úrkomu til að sjnó taki upp svo um muni. Algengara er, eins og veðurfari er háttað norðaustan- og austanlands að vetrarlagi að það bloti, þegar rennur á með frostlaust (og þá oftast þurrt) veður.  Ég hef heyrt talað um spilliblota, þegar blotinn veldur því að skel myndast á snjó og rennur í svell þar sem snjólag er þynnra.  Trúlega hefur það þótt spilla beit hér fyrrum, en spillibloti veldur líka leiðinda færi fyrir gangandi mann.

Gaman væri að heyra hverju þú hefur vanist í orðalagi Borgfirðinga.

Bestu kveðjur,  þinn gamli MA-skólabróðir   Þórhallur Pálsson

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 12.2.2015 kl. 14:57]

Mig minnir (langt síðan ég las) að orðið "hornriði" sé útskýrt í bók sem heitir "Austantórur".

Þar er talað um þetta sem stöðugan austanstrekking og verið að vísa til fátækra  bænda sem komu ríðandi að austan í innkaupaferðir á Eyrarbakka.    Bændurnir þeir voru með hornístöð og af því er orðið komið. 

"Austantórur" er svo í sjálfu sér afar gott veðurmerki hér á Skeiðum.  Þá er skýjað nema rof er í skýin í austrinu fyrir norðan Heklu. 

Óbrigðult með viðvarandi ótíð!

[Trausti Jónsson, 12.2.2015 kl. 20:45]

Þórhallur - ég er nokkurn veginn sammmála þér með hlákuna - hún þarf helst að verða til þess að eitthvað taki upp af snjó - en hláka getur líka komið í auðu (eins og oft er í Borgarfirði) þannig að svell hjaðni. Bloti er oftast blautur hér syðra (bloti kemur varla í snjólausu - eins og hlákan getur gert) - frjósi svo strax aftur áður en tekið hefur upp - verður úr spillibloti. En nú á tímum margra orða og mikillar froðu - fljóta gamlar merkingar út, drukkna jafnvel og orðin týnast síðan.

Bjarni, ég sá orðið hornriða fyrst í Austantórum Jóns Pálssonar - þar er merkingin nokkuð önnur en er hjá Sveini - staðbundnari myndi ég ætla - en innkaupaferðirnar kannast ég ekki við sem ástæðu nafngiftarinnar. Jón hengir saman hornriða, austantórur og fjallasperring á mjög myndrænan hátt - hann er raunar nokkuð nærri því að lýsa aðstæðum mikilla síðdegisskúra (jafnvel þrumuveðra) að sumarlagi - þar kemur vindáttarbreyting með hæð mjög við sögu.

En hugtakið hornriði hefur verið notað um allt landið vestan- og sunnanvert. Haraldur Matthíasson sem lýsir veðri uppi í Hreppum er með hornriðann nánast í merkingu Sveins - „Uppgangur úr suðri eða útsuðri“ ... „en blæs á móti með landnyrðing“. Magnús Ketilsson dalasýslumaður (18.öld) er líka með orðið í svipaðri eða sömu merkingu.