Þversnið

Nú er hægviðri upp í gegnum allt veðrahvolfið yfir landinu og gott að nota tækifærið til kynna þversnið til sögunnar í fyrsta sinn á hungurdiskum. Þau sýna, eins og nafnið bendir til, lóðréttar sneiðar af lofthjúpnum - misháar og mislangar. Sýna má margs konar veðurþætti með þversniðum en algengastir eru vindur, mættishiti og rakastig. Fleira sést þó, t.d. lóðréttur vindur, bylgjubrot og raunar nærri því hvað sem er.

Þversniðið sem hér verður litið á er fengið úr harmonie-spálíkaninu sem Veðurstofa Íslands reiknar allt að því fjórum sinnum á dag. Vonandi líður að því að framleiðsluvörur þess fari að birtast með reglubundnum hætti á vef stofnunarinnar. Sniðið sýnir vind, vindátt og mættishita eftir 23. lengdarbaugnum frá 63°N til 67°N. Lengdarbaugurinn liggur til norðurs rétt vestur af Reykjanesi, fer yfir Snæfellsnes og síðan norður um Vestfirði. Efst í hægra horni má sjá lítið Íslandskort þar sem hvít lína sýnir legu sniðsins.

Suður er til vinstri á myndinni, en norður til hægri, breiddarstig eru mörkuð á lárétta ásinn. Lóðrétti ásinn sýnir þrýsting. Hann minnkar auðvitað með hæð. Efst er 250 hPa flöturinn, í um 10 kílómetra hæð. Grá klessa stingur sér upp á við rétt sunnan við 66°N. Það eru Vestfjarðafjöllin. Snæfellsnes er veigaminna. Rétt sést sem lítill grár nagli til vinstri við þar sem stendur Sn (myndin batnar þónokkuð við stækkun).

Litafletirnir sýna vindhraða. Á grænu svæðunum er hann minni en 10 m/s, kaldi eða minna. Fyrir ofan 500 hPa er dágóður ljósblár flötur, þar er vindur meiri en 10 m/s. Vindörvar sýna vindstefnu og hraða á hefðbundinn hátt. Þó verður að vara sig vel á því að stefnan á alls ekki við lóðréttar hreyfingar heldur sýnir þær láréttu á hverjum stað. Vindstefna er víðast hvar á bilinu frá vestri yfir í norðvestur. Allra neðst vottar fyrir mjög hægri norðan- og norðaustanátt.

Mjóslegnar, heildregnar línur sýna mættishitann á tveggja stiga bilum. Hann er hér í Kelvingráðum (til að forðast rugling við hinn „mælda“ hita). Mættishitinn er lægstur allra neðst (hann er það alltaf). Það er 274 K línan sem rekst á Vestfirði og þar undir við norðanverðan Breiðafjörð má aðeins sjá í 272 K línuna. Við vitum að frostmark er við 273 K.

Ef rýnt er í mættishitalínurnar má sjá að þær eru þéttari á milli 850 hPa og 800 hPa heldur en annars. Sömuleiðis má þar sjá veigalítið brot í bæði vindátt og vindhraða. Þarna er loft sem er stöðugra heldur en annað. Því þéttari sem mættishitalínurnar eru því stöðugra er loftið. Sennilega markar þetta stöðuga lag efra borð jaðarlagsins svonefnda. Jaðarlagið hefur nánari tengsl við yfirborð jarðar heldur en loftið ofan þess. Hér er vindur þó svo hægur að stöðuga lagið (hitahvörf?) eru leifar af fréttaflutningi (blöndun) þegar vindur var meiri fyrir einum til tveimur dögum.

Einnig eru allþéttar mættishitalínur alveg efst á myndinni. Þar eru veðrahvörfin sennilega á ferð.

Þetta er óvenjurólegur vetrardagur og ekkert stórt að gerast á Vesturlandi. Myndin verður æsilegri að sjá þegar illviðri geisa. Við bíðum eftir einhverju stílhreinu til að líta á. Það er kortameistari Veðurstofunnar, Bolli Pálmason, sem á heiðurinn af gerð myndarinnar.

Heiðhvolfið að jafna sig?

Eins og þrautseigari lesendur hungurdiska muna brotnaði hringrásin í heiðhvolfinu upp nærri áramótum. Venjulega einkennist vetrarhringrásin þar af einni risastórri lægð sem nær yfir mestallt norðurhvel norðan hvarfbauga. Stöku sinnum bregður út af og lægðin skiptist í tvo eða þrjá hluta.

Uppbrotið og gríðarleg hlýnun sem því fylgir er talið hafa þær afleiðingar að heimskautaröstin sem stýrir ferðum lægðakerfa hörfar sunnar en venjulegt er og fyrirstöðuhæðir liggja langdvölum norður undir heimskautsbaug. Hvort þetta er ástand sem alltaf fylgir heiðhvolfsuppbroti skal ósagt látið - alla vega eru fyrirstöðurnar aldrei eins og sjaldan á nákvæmlega sömu stöðum. Fyrirstöður auka norðan- og sunnanáttir í háloftunum og þeim fylgja því ýmist kuldar eða hlýindi eftir því hvoru megin hryggjar löndin liggja. Hin óvenjulegu hlýindi hér á landi í janúar og febrúar tengjast heiðhvolfsbrotinu örugglega.

En eftir talsverða mæðu er heiðhvolfslægðin aftur orðin ein og farin að nálgast venjulega stöðu. Við sjáum þetta vel á korti úr gfs-líkani bandarísku veðurstofunnar. Það sýnir hæð 30 hPa-flatarins og hita í honum. Á þessum tíma árs er flöturinn í um 23 kílómetra hæð. Jafnhæðarlínur eru merktar í dekametrum (1 dam = 10 metrar). Hiti er sýndur á litakvarða - kortið batnar mjög við stækkun.

Lesendur eru örugglega ekki með meðalástand marsmánaðar í minni - en lægðarmiðjan er nú nokkurn veginn þar sem hún á að vera - ívið grynnri en venjulega en talsvert umfangsmeiri. Það þýðir að vindur er heldur hægari en algengast er. Að öðru leyti má segja að allt er eins og það á að vera.

Hitadreifingin, kuldi okkar megin en hlýrra yfir Austur-Asíu er ekki óvenjuleg. Hlýindin eystra stafa af niðurstreymi sem heimskautaröstin veldur - hún er að jafnaði sterkari þar heldur en yfir Atlantshafinu þar sem uppstreymi og þar með kólnun er algengari. Fyrirstöðurnar margnefndu eru algengari hérna megin. Þær rekast upp undir veðrahvörfin og hækka þau lítillega og þá sömuleiðis loftið fyrir ofan. Hér er e.t.v. einfaldað meira en góðu hófi gengir - en við leyfum okkur það.

Meðan heiðhvolfslægðin er stór og umfangsmikil telst ennþá vera vetur í heiðhvolfinu. Þar vorar þó um síðir með mjög afgerandi hætti - lægðin hverfur og gríðarleg hæð tekur við. Við gefum því auga - rétt eins og í fyrra.

Litið yfir sviðið á gervihnattarmynd

Að neðan má sjá gervihnattarmynd sem tekin er yfir miðbaug um miðnæturbil á föstudagskvöldi, gripin í Þýskalandi, send til Íslands, snyrt þar og skorin af Veðurstofu Íslands, afrituð beint þaðan inn í myndasafn hungurdiska og þaðan komin á skjáinn hjá þér lesandi góður.

Hér má sjá að hlýja loftið sem fór hér hjá með látum undanfarna daga er nú komið yfir Grænland, enn á uppleið - eins og sjá má á skjannahvítum skýjaskildinum. Uppstreymið belgir upp veðrahvörfin og niðurstaðan verður fyrirstöðuhæð sem við njótum væntanlega góðs af í nokkra daga. Um leið og léttir til og vindur gengur niður fellur hitinn aftur og það frystir - mest þá á sléttu landi sem sjávarloft nær ekki til. Dæmigerð útgeislunarkólnun sem lítið veit af hlýrra lofti ofar.

Köld lægð er langt suður í hafi. Kuldinn veldur því að loft er óstöðugt og þar ganga miklir en mjóir skúrabakkar um garða og angra Spán og Portúgal - við sjáum ekki suður til Kanaríeyja á þessari mynd.

Austan við nýju fyrirstöðuhæðina er að byggjast upp norðanátt sem nær allt austur að kuldapollinum stóra, Síberíu-blesa. Miðja hans er þó langt undan - eins og sjá má á korti sem birtist hér með pistli gærdagsins. Þessi norðanátt veldur kulda í Skandinavíu og aðeins suður á meginlandið. Norrænir eru þó ekki óvanir þessu í marsmánuði en Bretar og Írar berskjaldaðri gagnvart kuldastroku sem spáð er að gangi vestur um næstu daga. Þykkt yfir Írlandi er þá spáð niður fyrir 5160 metra. Það þykir lágt þar í landi.

Jaðar kalda loftsins liggur nú um það bil meðfram skilabakkanum hvíta í námunda við grænu strikalínuna. Þar hagar skemmtilega til, norðvestanátt er í austurjaðri hans í háloftunum, en suðaustan og austanátt undir. Þetta eru víst hitaskil (segir breska veðurstofan) - en breytast nú í kuldaskil (það segir breska veðurstofan líka) þegar kalda loftið sækir til vesturs. Nema hvað? Ameríkumenn eru farnir að kalla svona nokkuð bakdyrakuldaskil (back door cold front). Það hugtak læðist sjálfsagt austur um haf á næstu árum eins og fleira að vestan. Eigum við að nota hráa þýðingu á íslensku? Æi. Betra væri að stökkva fram úr launsátri með annað orð - dauðaleit stendur yfir.

Kuldapollinum loksins bægt frá

Þegar þetta er skrifað (á fimmtudagskvöldi 7.mars) er enn allhvasst víða um land - sérstaklega við suðurströndina. Sömuleiðis er enn talsverð úrkoma á Suður- og Vesturlandi. Veðrið gengur þó jafnt og þétt niður. Kuldapollinum stóra hefur loks verið bægt frá - alla vega í bili. En enn er þó ekki komið vor á norðurslóðum.

Við lítum fyrst á norðurhvelsspá fyrir laugardaginn 9. mars, en síðan eru fáein orð um illviðri miðvikudagsins.

Hér er orðin mikil breyting. Enn ein fyrirstöðuhæðin situr á kortinu yfir Íslandi og langt er í stóru kuldapollana - gott ef þeir eru ekki líka aðeins farnir að rýrna. Kuldastroka er að fara suður um Skandinavíu og hluti hennar á að koma við sögu á Bretlandi og í Frakklandi eftir helgina - jafnvel á Spáni. Sömuleiðis á lægðin sem á kortinu er yfir suðvestanverðum Bandaríkjunum eftir að valda leiðindum á leið sinni til austurs - en það er ekki fullráðið.

Fyrirstaðan yfir Íslandi á að haldast hér í nokkra daga - en ekki er ótrúlegt að einhver kaldari norðanátt komi í kjölfar hennar þótt ekki verði um nærri því eins kalt loft að ræða og það sem heimsótti okkur í upphafi þessarar viku.

Um það hefur verið fjallað að hríðin sem setti allt höfuðborgarsvæðið og marga aðra landshluta á hliðina á miðvikudag hafi verið óvenjuleg á ýmsa lund. Á uppfærðum reykjavíkurhríðalista  á vef Veðurstofunnar má sjá að hríð hefur ekki verið jafnlangvinn þar síðan 28. október 2005.

Það veður var reyndar mun mildara en miðvikudagsveðrið - rigning breyttist í snjó og því skóf minna þá heldur en nú. Reyndar er þessi lýsing í atburðaannál: Miklar umferðartruflanir vegna snjókomu, m.a. á höfuðborgarsvæðinu og í Vestmannaeyjum. Á síðarnefnda staðnum fuku bárujárnsplötur af íbúðarhúsi. Strætisvagn fauk af vegi á Kjalarnesi og járnplötur losnuðu á húsum í Keflavík.

Og rúmum sólarhring síðar hélt hríðin áfram: Yfir þrjátíu bílar festust í mikilli hríð við Hvammstangavegamót á Norðurlandsvegi. Tengivagn fauk út af vegi við Skorholtsbrekku í Leirársveit og lenti ofan á fólksbifreið utan vegar, ökumaður hennar slapp fyrir tilviljun við skrámur. Þetta hljóta allmargir að muna.

En ámóta blinda - eða jafnvel enn meiri því meira snjóaði - varð 11. febrúar árið 2000. Þá var allt í köku í Reykjavík. Vindur var þá af suðvestri og trúlega hafa skaflarnir þá ekki verið á sömu stöðum og nú. Í atburðaannál stendur í skeytastíl: Allar samgöngur lömuðust á Suður- og Suðvesturlandi í óvenju snörpum hríðarbyl. Ringulreið ríkti um tíma. Aðeins hálfum mánuði síðar varð annar eftirminnilegur hríðaratburður (ekki þó í bænum): Björgunarsveitir fluttu um 1500 manns til byggða í hríðarbyl á Þrengslavegi. Aðallega var um fólk að ræða sem hafði farið að líta á Heklugos.

En nörd ættu að líta á listann. - Sem bónus fyrir lesendur hungurdiska má í viðhenginu finna lista um hríðarathuganir í Reykjavík 1935 til 1948 - hefur hann aldrei birst áður.

Miðvikudagsveðrið var talið óvenjulegt að því leyti hvað víða snjóaði á landinu. Það er alveg satt, en séu athugnanir taldar og hlutföll reiknuð kemur í ljós að snjókoman er í 35. útbreiðslusæti á lista sem aftur til 1949 (miðað við allan sólarhringinn). Ekki var þó hvasst í öllum tilvikunum ofar á listanum - og því ekki um raunverulega keppni að ræða.

En sé hins vegar litið á skyggnið - eða öllu heldur vont skyggni - kemur miðvikudagurinn betur (eða verr) út, því hann lendir í þriðja sæti, á eftir 29. janúar 1966 og 5. janúar 1949. En á miðvikudaginn var skyggni ekki aðeins slæmt vegna snjókomu. Sums staðar sunnanlands þar sem bylurinn var ekki tiltakanlega dimmur var dimmt af öskufoki og ef til vill hefur það haldið skyggninu niðri hér suðvestanlands eftir að draga fór úr úrkomunni.

Ritstjórinn þurfti að moka bifreið sína úr skafli í dag (fimmtudag). Þá kom greinilega í ljós að snjórinn var sérlega skítugur - en aðeins efstu 10 cm í skaflinum - neðar var hann skjannahvítur. Askan (eða moldin) hefur skilað sér alveg til Reykjavíkur síðdegis. Á þetta var einnig bent í athugasemdum við pistil gærdagsins - þökk fyrir það Helga og Ómar. Sömuleiðis var málið rætt undir hádegisverði í matstofu Veðurstofunnar (þar er líka talað).

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Reykjavíkurbyljir 1935 til 1948

Óvenjulegt veðurkerfi

Hríðarbylurinn sem gekk yfir landið í dag (miðvikudaginn 6. mars) er óvenjulegur. Það er t.d. ekki algengt að hríðarveður standi svo lengi í Reykjavík, meir en 3 athugunartíma samfleytt (meir en 9 klukkustundir - en minna en 12).  Þótt austanbyljir séu ekki svo fátíðir í Reykjavík standa þeir yfirleitt ekki nema í 3 til 5 tíma. Allmikið frost hélst allan tímann sem bylurinn stóð og þegar þetta er skrifað um miðnætti byldaginn er ekki hægt að segja að veðrinu sé lokið - þótt úrkomulítið sé.

Ef við notum sömu skilgreiningu og notuð er í fróðleikspistli á vef Veðurstofunnar, (tíðni hríðarveðra) finnum við 425 hríðarathuganir í Reykjavík frá 1949 að telja. Af þeim falla 177 (42%) á áttir milli norðurs og austsuðausturs eins og bylurinn í dag. Býsna fjölbreyttar veðuraðstæður eru þá uppi en auðvitað engar nákvæmlega þær sömu og voru í dag.

En við skulum ekki velta okkur of mikið upp úr því en líta á þrýstikort sem sýnir líka mættishita í 850 hPa.

Enga lægð er að sjá nærri landinu. Þrýstilínur eru gríðarþéttar bæði yfir landinu vestanverðu sem og á Grænlandshafi. Hlýja bylgjan (lægðardragið) gengur vestur og mun um síðir mynda lokaða lægð á suðvestanverðu Grænlandshafi. Áhöld eru um hvort hlýja loftið kemst norðar en kortið sýnir. Ef trúa má líkaninu er mættishiti í 850 hPa hæð milli 6 og 8 stig á smábletti yfir Rangárvallasýslu á kortinu. Hiti fór reyndar í dag yfir 6 stig í hvassviðrinu við Markarfljótsbrú.

Þegar staða sem þessi kemur upp er oftast suðvestanátt yfir nyrsta hluta hlýja svæðisins - og þannig var það nú. Það sem var óvenjulegt í dag er að uppi í 5 kílómetra hæð var hæðarbeygja á vindinum - þar var hæðarhryggur - en ekki lægðardrag eins og algengast er. Þessu veldur væntanlega kuldapollurinn mikli sem við lentum í jaðrinum á. Hann tekur fast á móti - mun fastar í neðri lögum en þeim efri.

Vonandi fer veðrinu að slota - en þó segja spár að vindur eigi að þrjóskast við og eru ekkert allt of bjartsýnar með hitann heldur. Úrkoman í þessu óvenjulega veðurkerfi er varla heldur alveg búin.

Hlýrra loft sækir að - en gengur hægt

Í dag biðu veðurnörd spennt eftir því hvort tækist að halda deginum hreinum - frost yrði um land allt allan sólarhringinn. Það gerðist aldrei allt árið 2012 og síðast 9. desember 2011. Furðulangt er á milli daga af þessu tagi - aðeins dagur og dagur á stangli. Vafasamt er að kenna veðurfarsbreytingum um þessa hætti - Ísland er þrátt fyrir allt umkringt hlýju hafi og auk þess ögrum skorið. [Og veðurstöðvar á útnesjum og eyjum margar].

En morgundagurinn verður varla alveg eins kaldur því hlýrra loft sækir að landinu sunnanverðu - það gengur þó ekki greiðlega. Við lítum á sjávarmálskort sem gildir um hádegi á morgun (miðvikudaginn 6. mars).

Jafnþrýstilínur eru heildregnar, jafnþykktarlínur eru strikaðar en litafletir sýna þrýstibreytingu síðustu þrjár klukkustundirnar fyrir gildistíma kortsins (það er milli kl. 9 og 12). Rauði liturinn táknar svæði þar sem þrýstingurinn hefur fallið meira en 1 hPa en blár að þar hafi þrýstingur stigið um 1 hPa eða meira. Fallið er ákafast (-4,6 hPa) á smábletti um 200 kílómetra suðvestur af Reykjanesi. Þar eru allskörp skil á milli fallandi og rísandi þrýstings. Ætli sé ekki óhætt að setja niður einhver skilamerki eftir markalínunni.

Örin stóra sýnir hreyfingu mesta þrýstifallsins á tveimur sólarhringum. Ekki er þetta mikil færsla á veðurkerfinu. Það hreyfðist nokkuð ákveðið í norður í dag, þriðjudag, en sveigir þvínæst snögglega til vesturs. Enda stendur mjög öflug hæð (1044 hPa) við Norðaustur-Grænland fast á móti.

Það sem við hér sjáum er lægðardrag - lokuð lægð sést ekki á þessu korti. En þetta er samt lægðarkerfi með lægðarhringrás. Hringrásin dylst í hreyfingu sinni. Austanátt svæðisins felur vestanáttina sunnan við „lægðarmiðjuna“.

Mikill úrkomuhnútur fylgir lægðardraginu um það bil þar sem beygjan á þrýstilínunum er hvað mest. Svo virðist sem landið muni sleppa við mestu úrkomuákefðina - en samt muni snjóa á landinu. Þegar flestir eru að lesa þetta (á miðvikudegi) hefur þegar komið í ljós hversu víða og hversu mikið snjóar. Hvort gert hefur hríðarveður eða hvort þetta er bara eitthvað kusk.

En þegar byrjar að snjóa í þurrafrosti gufar fyrsta úrkoman upp á leiðinni niður úr skýjunum og gufunin kælir loftið. Þess vegna getur þá kólnað áður en fer að snjóa og jafnvel fyrst eftir að snjókoma byrjar - þrátt fyrir að hlýrra loft streymi að. Það dregur hins vegar úr kólnun þegar snjókoman er komin á fullt skrið. Þá fær hlýja aðstreymið rými þar til að nægilega hlýnar fram til þess að snjókornin fara að bráðna. Þá kemur aftur hik á hlýnunina - meðan bráðnunarkólnunar gætir. Enn meira af hlýju lofti þarf til að komast út úr því.

Nú er auðvitað spurningin hvernig fer að þessu sinni. Brotnar þessi hlýja bylgja á kuldapollinum?

Kuldinn í hámarki

Kuldakastið nær hámarki á morgun, þriðjudag. Hér er átt við kulda í neðri hluta veðrahvolfs yfir landinu, en ekki frost eða vind á einstökum veðurstöðvum. Frostið á ábyggilega eftir að herða víða um land loksins þegar vindur gengur niður. - Ef hlýrra hvassviðri grípur ekki boltann áður. 

Satt best að segja líta næstu dagar ekkert vel út - en þó er hlýrra loft að ná vopnum sínum aftur suður af landinu eftir niðurlægingu dagsins í dag (mánudag). Við lítum fyrst á kort sem sýnir hæð 925 hPa flatarins, vind í honum og hita á hádegi á þriðjudag (5. mars).

Heildregnu línurnar sýna hæð flatarins í dekametrum ( 1 dam = 10 metrar). Línan sem liggur næst Reykjavík sýnir 740 metra, nærri því  uppi á Esjunni. Litafletir sýna hitann og markar fjólublái liturinn það svæði þar sem hann er lægri en -16 stig. Eftir þetta á að draga úr fyrirferð kuldans.

Hefðbundnar vindörvar sýna vindhraða og stefnu (kortið batnar mjög við stækkun). Vindhraðinn í kringum landið er víðast í kringum 20 m/s - sýnist heldur minni við Norðausturland. Hálendið stingur sér upp í flötinn og þar er því lítið að marka vindhraðann sem sýndur er. Fyrir sunnan land má sjá smákrók á þrýsti- og jafnhitalínum, en annar og stærri krókur er að verða til í suðurjaðri kortsins (sést ekki hér).

Kort sem sýnir þykktina (heildregnar línur) og sömuleiðis hita í 850 hPa (litafletir) sýnir efnislega það sama - en við skulum samt líta á það - ágætt að leggja í minnið til maríneringar.

Þetta kort gildir líka um hádegi á þriðjudag. Þykktin við norðvesturbrún Vestfjarða er aðeins 4900 metrar. Nokkuð ískyggilegt en hún er nokkru meiri yfir miðju landi og suðaustanlands er hún um 5080 metrar. Það þýðir frost er um allt land meira eða minna allan sólarhringinn - skýst e.t.v. rétt uppfyrir um hádaginn ef sól nær að skína sunnan jökla - já, það fer að muna um hækkandi sól. Það er þó aðallegs sjórinn sem sér um að hita loftið að neðan. Greining evrópureiknimiðstöðvarinnar sýnir að skyn- og dulvarmaflæði frá sjó til lofts er samtals yfir 1200 Wöttum á fermetra fyrir vestan land.

Taka má eftir því að myndin sýnir að í kuldapollinum miðjum er þykktin innan við 4840 metra. Það er allsendis hræðilega kalt. En köldu svæðin dragast lítillega saman fram á miðvikudag. Bæði munar um yl sjávarins og að auki nálgast hlýrra loft úr suðri.

Næst er annað 925 hPa kort. Það gildir um hádegi á miðvikudag - degi síðar en fyrsta kortið.

Hér sjáum við að hlý tota hefur stungið sér til norðurs langleiðina til Íslands. Þegar hér er komið er hún um það bil í sinni nyrstu stöðu og farin að beygja af til vesturs. Það gerist með þeim ákafa að græna svæðið milli gula litarins og þeirra bláu er orðið að örmjórri rönd á Grænlandshafi.

Þessari aðsókn fylgja töluverð átök og sjást þau best á vindhraðanum en hann er á bilinu 25 til 30 m/s á allstóru svæði sunnan við land - og aftur hefur bætt talsvert í vind undan öllu Vesturlandi. Við skulum til enn meira gamans líta á mættishita í 850 hPa og sjávarmálsþrýsting á sama tíma. Mættishitinn sýnir hversu hlýtt loft í 850 hPa-fletinum yrði ef tækist að ná því óblönduðu niður að sjávarmáli.

Kortið nær yfir nokkuð stærra svæði en 925 hPa-kortið að ofan. Hér sést hlýja tungan mjög vel og að mættishiti er yfir frostmarki á allstóru svæði yfir landinu sunnanverðu. Ekki er útilokað að einhverju slái niður. En aðalóvissan samfara þessari hlýju aðsókn fellst í úrkomunni á Suðurlandi. Reiknilíkan amerísku veðurstofunnar spáir hríð á höfuðborgarsvæðinu á miðvikudaginn með 15 cm snjósöfnun. Aðrar reiknimiðstöðvar eru talsvert hógværari í úrkomuspám. Það kemur í ljós.

Enga lokaða lægðarmiðju er að sjá á kortinu (heildregnar línur sýna sjávarmálsþrýsting). Nú er spurning hvernig skýjakerfið sem fylgir lægðardraginu kemur til með að líta út. Kannski fáum við að sjá lægð án þrýstimiðju?

Norðaustanáttin breiðist yfir allt landið

Norðaustanáttin kalda og hvassa breiðist yfir allt landið, er þegar búin að leggja Vestfirði undir sig (seint á sunnudagskvöldi) og að komast suður á Snæfellsnes. Eftir sólarhring eða svo verður allt landið undir. Neðst í pistlinum má sjá Íslandskort sem gildir á miðnætti að kvöldi sunnudags.

Þegar létti til um tíma í dag (sunnudag) tók kuldinn ákveðið forskot á sæluna í hægviðrinu og hiti hrapaði niður vegna útgeislunar á varma. Klukkan 23 var t.d. -12 stiga frost á Húsafelli - þrátt fyrir að hið formlega kuldakast væri ekki byrjað. Á allmörgum stöðvum mun kastið því byrja með því að hiti hækkar um slatta af stigum. Dálítið skrýtið ekki satt?

Það einkennir mjög hvöss kuldaköst að kaldast er þá á fjöllum þar sem uppstreymi nýtur sín - í hægviðri er aftur á móti kaldast þar sem logn er á sléttum á hálendinu eða jafnvel niður í byggð.

Í pistli gærdagsins var litið á sjávarmálsþrýstikort sem náði yfir allar norðurslóðir. Þar ríkir nú risastórt háþrýstisvæði. Við lítum á það aftur nema hvað kortið hér að neðan gildir rúmum sólarhring síðar en það sem sýnt var í gær, á hádegi á þriðjudag. Þá á fyrsti hluti kuldakastsins að vera í hámarki hér á landi.

Útlínur Íslands sjást vonandi neðan við miðju kortsins. Bretland er inni í gulbrúna svæðinu niðri til hægri á myndinni. Það sem er skemmtilegast á þessari mynd er vindstrengurinn (einkennist af þéttum jafnþrýstilínum) sem nær allt frá Norður-Alaska (efst til vinstri) framhjá hæðinni og síðan suður frá Svalbarða meðfram Austur-Grænlandi, til Íslands og þaðan áfram suður að Nýfundnalandi. Þrýstikerfi á norðurslóðum gerast varla mikið umfangsmeiri. Fjólublái liturinn táknar hér -25 stiga frost eða meira í 850 hPa - við liggur að það nái til Íslands á þriðjudaginn.

Á nokkrum stöðum á leiðinni frá Svalbarða og suður fyrir Ísland má sjá smáhnúta eða lægðardrög þar sem vindur er í lægðarbeygju - vottar fyrir lægðahringrás. Þessir hnútar geta gerst skemmtilegir ef heimskautalægðir (æ) holdgerast í þeim. Ekki meir um það að sinni.

En ofan á þessari risastóru hæðarhringrás liggja kuldapollar - og í þeim er alltaf lægðahringrás. Norðurhvelskortið að neðan sýnir þetta. Hér eru jafnhæðarlínur heildregnar og þykktin er sýnd með litaflötum. Kortið batnar við stækkun. Athugið að það sýnir mun stærra svæði heldur en kortið að ofan.

Ísland er rétt við neðsta hvíta L-ið í jaðri fjólubláa svæðisins (stækka má kortið mjög til bóta). Hér táknar sá litur þykkt neðan við 4920 metra. Hún snertir Ísland á myndinni, geri hún það í raun og veru á þriðjudaginn telst það óvenjulegt. En margir mislitir borðar liggja yfir Ísland, þar er  mikill þykktarbratti í háloftunum og sérlega eftirtektarvert að vindur er úr suðvestri. Ritstjórinn kallar það öfugsniða  þegar vindur blæs úr andstæðum áttum neðst í veðrahvolfi og í því miðju. Sé vindurinn úr suðvestri eða vestri uppi en austri eða norðaustri niðri heitir það hornriði- sem var alþekkt orð meðal veðurspámanna fyrri tíðar - að minnsta kosti frá 18. öld og fram eftir þeirri 20. Synd að það sé að týnast. Rétt er að geta þess að orðið var einnig notað um ákveðið sjólag sunnanlands (austanbrim).

Hér er að lokum Íslandskort sem gildir á miðnætti á sunnudagskvöld. Þar sést smálægð yfir Hvammsfirði á leið suðsuðaustur. Norðaustanstrengurinn er norðvestan við hana og breiðir sig yfir landið eftir því sem lægðin kemst lengra suður. Takið eftir hitatölum (ofan við og til vinstri við stöðvarmerkin).

Myndin er fengin af vef Veðurstofunnar og eru lesendur hvattir til þess að nota tækifærið og fylgjast með hreyfingu lægðarinnar. Hvort hún lifir suðurferðina af eða breytist í lægðardrag verður hægt að sjá á að morgni mánudags. Hvert kort lifir á vefsíðunni  í rúman sólarhring.

 

Fréttir af kuldakastinu - risahæð ræður ríkjum

Það má nú heita fullvíst að kalt verður næstu daga og sömuleiðis hvasst. Þegar þetta er skrifað (á laugardagskvöldi) virðist kastið eiga að byrja á Vestfjörðum norðanverðum, breiðast til suðausturs og ná til landsins alls á um það bil 36 klukkustundum. Þetta er langur tími miðað við vindhraðann sem er spáð að verði almennt á bilinu 18 til 23 m/s. Það eru um það bil 60 til 80 km/klst og kemst sá vindur um landið þvert frá norðvestri til suðausturs á 6 til 8 klukkustundum. Þetta þýðir auðvitað að vindur blæs að mestu þvert á hreyfistefnuna, frá norðaustri til suðvesturs.

Það er verst hvað kólnar mikið. Evrópureiknimiðstöðin segir að þykktin eigi að fara niður fyrir 4940 metra á Vestfjörðum á þriðjudag. Í þumalfingursfræðum jafngildir þetta um -15 stiga frosti. Það er mikið í hvössum vindi. Líklega verður ekki svo kalt meðan vindurinn er þetta mikill, oftast fara reiknilíkön of neðarlega með þykktina í stöðu sem þessari. Varmaflutningur frá sjó til lofts er gjarnan vanmetinn - en reiknimiðstöðin segir hann þó verða 1000 til 1500 Wött á fermetra þar sem mest er milli Vestfjarða og Grænlands í upphafi kastsins. Við bíðum eftir rauntölum hita og þykktar.

Sjávarmálsþrýstikort af norðurslóðum er býsna merkilegt - lítum á það eins og reiknimiðstöðin spáir kl. 06 á mánudagsmorgun (4. mars).

Jafnþrýstilínur eru heildregnar, því þéttari sem þær eru því meiri vinds er að vænta. Litafletir sýna hita í 850 hPa-fletinum. Á fjólubláu svæðunum er frostið meira en -25 stig. Við sjáum sannkallað línuhneppi yfir Íslandi norðvestanverðu - illviðrið okkar. Risastór hæð nær yfir stóra hluta kortsins, 1056 hPa í miðju. Dýpstu lægðirnar sem sjást eru langt frá okkur og sérlega grunnar - 994 hPa í lægðarmiðjum. Er vorsvipur kominn á kortið?

Ekki gott að sjá hvernig hægt er að losna við þessa hæð. Hún er þó ekki alveg jafn föst í sessi og halda mætti því ofan við hana eru stóru kuldapollarnir og vindakerfi sem gætu sullast með hana og aflagað.

En lítum betur á svæðið við Ísland. Fyrst ástandið í 925 hPa-fletinum sem er þegar kortið gildir í um 680 metra hæð yfir Reykjavík. Þetta er á sama tíma og kortið að ofan, klukkan 6 á mánudagsmorgni.

Jafnhæðarlínur eru heildregnar, hiti er sýndur með litaflötum og vindur með hefðbundnum vindörvum. Kvarðinn batnar að mun sé kortið stækkað. Hér er smálægð við Suðvesturland, á sunnudagsmorgni á hún að hafa verið fyrir norðan land og örin sýnir hreyfinguna síðan. Ekki er alveg hægt að treysta þessu smáatriði sem lægðin er. En norðaustanveðrið fylgir samt í kjölfar hennar - eða lægðardrags án lægðarmiðju sem færi sömu leið. Þarna táknar fjólublái liturinn -16 stiga frost. Vindur er enn hægur suðaustan við línu sem liggur frá Reykjanesi norðaustur á Langanes. Norðvestan línunnar er vindur 20 til 30 m/s´- takið eftir því.

Næsta kort sýnir 500 hPa-flötinn á sama tíma.

Hér er sama táknmál nema hvað litakvarðinn er annar, fjólublátt byrjar við -42 stig. Lægðarmiðjan er hér norðar en neðar miðað við fyrra kort og hreyfist til suðurs fram á sama tíma á þriðjudag. Hér á að taka sérstaklega eftir því hvað vindur er mikill suðaustan við línuna frá Reykjanesi til Langaness, suðvestan 20 til 30 m/s. Norðvestan við línuna (þar sem vindur er mestur í 925 hPa) er vindur hægur og vindátt breytileg. Vindröstin uppi hefur misst tengsl við vindinn í neðri hluta veðrahvolfs. Veðrið okkar er lágrastarveður.

Hvað síðan gerist látum við eiga sig að sinni - ýmislegt skemmtilegt getur átt sér stað í kerfinu þegar það er komið suður fyrir land og þar með létt okkur lundina í norðanbálinu og leiðindunum sem því fylgir.

Við skulum þó líta á eitt kort til viðbótar (í uppeldisskyni auðvitað). Það er eins og þau fyrri nema að við förum alveg upp í 300 hPa.

Jafnhæðarlínan sem liggur yfir Reykjavík sýnir 8580 metra. Við erum nærri veðrahvörfum. Þarna er kaldast norður af Færeyjum (-58 stiga frost) en hlýjast á Grænlandshafi fyrir vestan Ísland (um -46 stiga frost). Hlýjast er þar sem kuldaframrásin neðar er hvað mest. Þegar kalt loft kemur í stað hlýrra falla veðrahvörfin (kalda loftið er fyrirferðarminna) og loftið hlýnar í niðurstreyminu. Kuldinn við Færeyjar stafar af því að þar eru veðrahvörfin að lyftast (hlýtt loft í framsókn) og loftið kólnar við að rísa.

Bláa svæðið er á leið austur - í kjölfarið dragast heldur lægri veðrahvörf inn á svæðið í staðinn - vindur verður við það vestlægari. Þar sem hreyfingin er býsna samsíða vindinum eru áhrifin ekki mikil. Hlýi bletturinn og lág veðrahvörf hans hreyfist hins vegar í suður - þvert á vindinn. Við þetta snýst vindurinn austan við blettinn meira til suðurs. Vindátt við Ísland verður því enn suðlægari í veðrahvarfahæð. Ekki gott að segja hvað verður úr því og reyndar ómögulegt að segja nema með mikilli aðstoð ofurtölva reiknimiðstöðvanna. Evrópureiknimiðstöðin segir vaðandi sunnanátt verða yfir Íslandi á miðvikudag. Skyldi sú spá rætast? Tekur kalda loftið á móti?

Átökin halda áfram. Munið samt að leita að alvöruspám á vef Veðurstofunnar og annarra tilþessbærra aðila og munið að hungurdiskar spá ekki veðri - en fjalla þónokkuð um veðurspár.

Kuldinn kemur (vonandi stendur hann stutt við)

Þessi pistill er ennframhald á umfjöllun um barmafullt lægðardrag á leið austur. Enn er óvissa um niðursláttinn austan Grænlands. Við skulum ekki velta okkur mikið upp úr því sem ekki er hægt að ráða í - það verður bara að koma í ljós.

Allar spár eru sammála um að lægð myndast á Grænlandshafi eða Grænlandssundi á laugardag og að hún muni hafa hægt um sig fram á sunnudagsmorgun. Lægðin er ekki djúp - lægðardragið er barmafullt af köldu lofti - en hún hefur hátt í 1050 hPa hæð yfir Grænlandi vestanverðu sem bakhjarl. Hæðin er að skjóta rúmlega 1040 hPa anga suður með Norðaustur-Grænlandi. Það þarf í sjálfu sér ekki djúpar lægðir til að valda illviðri.

Lítum á kort sem gildir klukkan 9 á sunnudaginn (3. mars).

Þetta kort er reiknað með hirlam-líkaninu á dönsku veðurstofunni. Heildregnar línur sýna sjávarmálsþrýsting, litafletir úrkomu og strikalínur hita í 850 hPa. Við sjáum lægð rétt fyrir norðan land. Evrópureiknimiðstöðin og ameríska veðurstofan greina einnig frá þessari lægð á sama tíma en smáatriðin eru önnur. Hluti lægðarinnar teygir sig austur, en evrópureiknimiðstöðin mjakar vesturhlutanum til suðvesturs þegar á daginn líður - um Húnaflóa og síðan Snæfellsnes eða Faxaflóa. Ekki skulum við treysta þeim smáatriðum.

Norðvestan og norðan við lægðarmiðjuna (hvar sem hún svo verður) er jökulkaldur norðaustanstormur með hríðarveðri. Ekki er hægt að rekja framhaldið frekar - við gerum það ef til vill síðar þegar nær dregur og meiri nákvæmni er að vænta.

Lægðir eins og þessi minna á svokallaðar heimskautalægðir (æ-æ-æ) - aðallega vegna þess að þær eru frekar litlar. Sömuleiðis er orkuflæði frá sjó í þessari norðaustanátt gríðarmikið - eins og þegar heimskautalægðir eru gangsettar. Hér er þó ekki (enn) um heimskautalægð að ræða - alla vega ekki hjá okkur sem óska snyrtilegrar umgengni við hugtakið. Það útilokar þó ekki að einhver slík birtist síðar í vikunni.  

En samhengisins vegna skulum við einnig líta á 500 hPa hæðar- og þykktarkort sem gildir á sama tíma og kortið að ofan. Næsta málsgrein er þung undir tönn og geta flestir sleppt henni sér að skaðlausu (en nördin ekki).

Jafnhæðarlínur eru heildregnar og jafnþykktarlínur eru rauðstrikaðar, tölur eru í dekametrum (1 dam = 10 metrar). Línurnar liggja gríðarþétt um Ísland - það er 5040 metra jafnþykktarlínan við Vestfirði sem örin bendir á. Þetta er alvöru vetrarþykkt, en 5280 metra línan liggur um landið Suðaustanvert. Munurinn er 240 metrar. Það samsvarar um það bil 12°C - en líka 30 hPa. Vegna þess hversu jafnhæðarlínurnar eru líka þéttar (og hallast í sömu átt) er ekki mikill vindur yfir landinu en hann vex að mun þegar háloftalægðarmiðjan þokast nær. Þá gisnar hæðarsviðið hraðar heldur en þykktarsviðið. Vindhraði næstu daga ræðst af samspili sviðanna tveggja (eins og langoftast).

Annars ættu hungurdiskar líka að fjalla um hlýindin í vetur. Þau eru komin á mjög óvenjulegt stig. Janúar og febrúar saman eru þeir hlýjustu sem þekktir eru um stóran hluta landsins. Febrúar var nærri alls staðar í öðru til fjórða hlýindasætinu. Alþjóðlegi veðurveturinn, desember til febrúar er við það að vera sá hlýjasti á Suður- og Vesturlandi. Frekar svalur desember norðaustanlands kippir honum lítillega niður á við í samkeppninni þar um slóðir.

Svo kemur þetta kuldakast. Hvað verður úr marshitanum vitum við ekki - en hann verður samt varla til þess að halda vetrinum okkar (desember til mars) í fyrsta sæti hlýindavetra. Það munar um tveggja til fimm daga kuldakast (kannski lengra - það vitum við ekki).