Fárviðrið 5. mars 1969

Hér er fjallað um fárviðri sem gerði á Akureyri (og víðar) 5. mars 1969. Veðrið er stundum nefnt „Linduveðrið“ en í því fauk þakið af sælgætisverksmiðjunni Lindu í heilu lagi og stórkostlegt tjón varð á Akureyri. 

Vindur nær sjaldan fárviðrisstyrk á Akureyri þó alloft verði þar tjón af völdum veðurs - helst þá í byljóttri vestanátt. Ritstjóri hungurdiska hefur ekki enn fundið nema 3 tilvik 12 vindstiga í bókum Akureyrarveðurstöðvarinnar - en hefur ekki enn leitað af sér allan grun öll ár skeytastöðvarinnar frá því fyrir 1960. - Svo er vitað um að minnsta kosti tvö forn tilvik (frá 19. öld) til viðbótar þegar vindhraði hefur líklega náð fárviðrisstyrk á Akureyri - e.t.v. verður á þau minnst síðar. 

Veðrið sem nú er til umfjöllunar olli langmestu tjóni þessara veðra á Akureyri - enda að ýmsu leyti sérstakt. Þetta er mesta fárviðri sem ritstjóri hungurdiska hefur sjálfur upplifað.

Eitt af því merkilega er að hríðin var gríðarleg og skyggni ekkert - en trúlega hefur verið tæknilega úrkomulítið - með orðinu „tæknilega“ er hér átt við að hríðin hafi e.t.v. aðeins að litlu leyti átt uppruna sinn í nýrri úrkomu úr skýjum yfir staðnum eða nágrenni hans. Vindurinn reif hins vegar upp skara, ís og eldri snjó, líka gras og jarðveg í stórum stíl. Mikið af snjó barst í bæinn úr hlíðum ofan bæjarins. Gluggi brotnaði í herbergi á 2. hæð heimavistar menntaskólans og voru allir veggir og loft herbergisins þaktir grasi eftir að veðrinu slotaði. 

Myndin sýnir hluta af forsíðu Alþýðumannsins - fréttablaðs sem gefið var út á Akureyri. Vonandi var akureyringum þarna fullrefsað. 

Lægðin sem olli þessu mikla veðri var ekki sérlega djúp - en er í flokki mjög varasamra lægða sem oft hafa valdið usla hér á landi.

Það má rifja upp að árið 1969 var hafís í norðurhöfum hinn mesti sem vitað er um á síðari hluta 20. aldar og lá við land á Íslandi sem þannig náði beinu sambandi við heimskautasvæðin - óvarið af sjó stæði vindur af norðri.

Kortið sýnir stöðuna kl. 18 mánudaginn 3. mars, tæpum tveimur sólarhringum áður en veðrið skall á. Hér á að taka eftir hlýindunum og sunnanáttinni fyrir sunnan land og þeim gríðarmikla kulda sem er fyrir norðan (jafnhitalínur 850 hPa-flatarins eru strikaðar). Kortið er úr japönsku endurgreiningunni. 

Um hádegi daginn eftir (4. mars) náði hlýja loftið norður til Íslands - en það kalda hefur lítt gefið eftir. Staða sem þessi er viðkvæm. - Áður en tölvuspár komu til sögunnar var nánast ómögulegt að segja hvað úr yrði - fylgjast varð með í smáatriðum frá einum athugunartíma til annars - hlutirnir gátu breyst hratt. - Rennur allt hlýja loftið til austurs án þess að ná snúningi og lægðardýpkun? Verður óðadýpkun og lægðarstrand? Verður skyndidýpkun með hraðfara ofsa? 

Háloftakortið á sama tíma er nokkru skýrara. Þar sjáum við að aðalhættan verður á ferð þegar hlýja tungan úr suðri mætir lægðardraginu yfir Suður-Grænlandi. Það stefnumót verður varla átakalaust - hætta er á dýpkun.  

Og hún varð. Skyndilega snaraðist kröpp lægð út úr lægðardraginu, dýpkaði ört og fór hratt til austurs skammt fyrir norðan land. Greiningin er allgóð - en samt vantar mikið upp á vindhraðann sem norðlendingar (og fleiri) fengu á sig. - Það er sama hvaða endurgreiningu við ráðfærum okkur við - vindurinn var meiri en þær virðast gera grein fyrir. - Virðast, því við þyrftum að sjá þversnið til að átta okkur betur á því hvers eðlis villan er. Hvað er að gerast? 

Endurgreining evrópureiknimiðstöðvarinnar sýnir 500 hPa-stöðuna á hádegi þann 5. - einmitt í þann mund sem veðrið var verst í Skagafirði - rétt ókomið til Akureyrar. 

Hér má sjá veðrið á hádegi 5. mars. Það eru hitatölurnar sem eru óvenjulegastar. Það er -16 stiga frost í stormi og hríð á Hornbjargsvita - en +1 í Grímsey. Frostið er -7 stig í vestanáttinni í Reykjavík. Fimm stiga frost er á Sauðárkróki - en hiti nærri frostmarki á Nautabúi í Skagafirði. Ekki höfum við séð neitt þessu líkt á síðari árum. Veggur af köldu lofti kom úr vestri og gekk austur um Norðurland - en á sama tíma var enn kaldara loft á leið til suðurs yfir Vestfirði. 

Klukkan 18 var komið -19 stiga frost á Hornbjargsvita, -11 í Reykjavík, -17 á Nautabúi og -13 stig á Akureyri. Kalda norðanloftið hafði náð undirtökunum um land allt. - Nítjándualdarveðrið sýnir klærnar með hafís og öllu. 

Endurgreiningarnar ná þessu að einhverju leyti - nema mesta vindhraðanum - og svo er líka hugsanlegt að þær hafi misst af kaldri loftgusu ofan af Grænlandi - vestanlofti í ham. En norðanloftið sést vel á þessari mynd af hæð 850 hPa-fletinum og hita í honum um hádegi 5. mars (útgáfa evrópureiknimiðstöðvarinnar).

Klukkan 18 sér endurgreiningin -26 stiga frost í um 1300 metra hæð yfir Akureyri. - Væri það fullblandað niður að sjávarmáli fyndum við þar -13 stig - eins og reyndar var. 

Hér að ofan má sjá aðkomuleiðir lofts (slóða) yfir Snæfellsnesi um hádegi þann 5 - bandaríska necp-endurgreiningin reiknar 5 daga aftur í tímann (með hjálp hysplit dreifilíkansins). Hér er um sérlega skemmtilegt stefnumót að ræða. Því er ekki alveg að treysta að rétt sé reiknað - það er hægt að gera á fleiri en einn veg. Það truflar ritstjórann dálítið að tímaásinn á neðri hluta myndarinnar gengur frá hægri til vinstri.

Græna línan fylgir lofti sem endar í 5000 metra hæð - það hefur dagana fimm lagt leið sína frá Alaska yfir Norðuríshaf - sveigt þaðan langt til suðurs (í kringum kuldapollinn Stóra-Bola) og loks til austurs þvert yfir Grænland (2-3 km yfir jöklinum) - á línuritinu má sjá að það hefur lækkað á lofti - verið dregið niður.

Blái ferillinn sýnir sunnanloftið - fyrir 5 dögum var það í rúmlega 1000 metra hæð vestur af Asóreyjum - en lyftist síðan smám saman (og skilar raka sem úrkomu) og er um hádegi þann 5. í um 3 km hæð yfir Snæfellsnesi.

Rauði ferillinn sýnir norðanloftið - sem fyrir 5 dögum var í um 1000 metra hæð við Norður-Grænland - rann svo suður með Grænlandi - yfir þéttum hafís og stakk sér að lokum undir hlýja sunnanloftið - og er á hádegi í 300 metra hæð við Snæfellsnes (í líkaninu).   

Þrýstiritið frá Akureyri sýndi mjög óvenjulega hegðan loftvogar í illviðrinu. Við sjáum að þann fjórða fellur loftvog hægt - en síðan hraðar fram til um kl. 6 að morgni 5. að fallið stöðvast að mestu. Gróflega má segja að þá hafi skil farið yfir - á undan þessum skilum er þess getið að hvesst hafi mikið við Skíðahótelið í Hlíðarfjalli við Akureyri. Fallið byrjaði aftur um kl.10 - en um hádegi hrapaði þrýstingurinn skyndilega - 

um 8 hPa á örskotsstund og reis svo klukkustund síðar um 12 hPa - álíka hratt. Dýfan stóð nákvæmlega þann tíma sem veðrið var sem verst. Þetta er ekki „venjuleg“ hegðan. Líklegasta skýringin er sú að kalt loft hafi steypst fram - annað hvort Glerárdal eða hreinlega beint yfir Hlíðarfjall og yfir bæinn. - Foss sem þessi er ekki nema nokkru leyti drifinn af þrýstibratta - heldur líka af þyngdaraflinu. - Svo vill til að þyngdaraflið fær mjög sjaldan að njóta sín sem beinn vindvaki - því lofthjúpurinn er (nánast) í flotjafnvægi. -

En stundum getur kalt loft streymt óhindrað fram af fjallabrúnum og hreinlega dottið niður - . Þetta gerist alloft á Austur-Grænlandi (Piteraq) og á Suðurskautslandinu. Sömuleiðis missir loft stundum flot í klakkakerfum og býr þar til svonefnda fallsveipi (microburst) sem geta valdið allskonar tjóni og hafa reyndar grandað flugvélum. 

Akureyrarveðrið 5. mars 1969 var líklega af þessum toga - þrýstibratti í lægðinni olli ekki fárviðrinu (dugði þó í storm) heldur ákafi kalda loftsins. Getur verið að þetta vestanloft hafi átt uppruna sinn á Grænlandsjökli - eða var það einhver undarlegur angi úr norðanloftinu? Því verður ekki svarað hér - og trúlega ekki nema með leit með aðstoð háupplausnarlíkans.

Það er athyglisvert að eftir að versta veðrinu lauk gengu miklir en stakir hvirfilsveipir úr vestri niður yfir bæinn í 2 til 3 klukkustundir. Lenti ritstjóri hungurdiska í einum slíkum - en tók því miður ekki eftir því á hvorn veginn sá sveipur né aðrir sem hann sá snerust. 

Því miður gaf rafbúnaður vindhraðamælisins á Akureyri sig í átökunum - hann náði þó að sýna fárviðrisstyrk - en datt svo út (rellan bilaði þó ekki). Í staðinn lítum við á rit frá Sauðárkróki - þar varð ekki alveg jafnhvasst og á Akureyri - en náði samt fárviðrisstyrk - um klukkustund áður en veðrið skall á Akureyri. Á Sauðárkróki var veðrið verst í um 20 mínútur, en um klukkan hálfeitt gekk það svo snögglega niður úr um 26 m/s í 15 m/s. 

Þetta varð meiriháttar kuldakast. Taflan á myndinni hér að ofan - verður læsilegri sé myndin stækkuð - sýnir að dagarnir 8. og 9. mars hirða öll kuldametin þrjú, lægsta sólarhringsmeðalhita, lægsta landsmeðallágmarkshita og lægsta landsmeðalhámarkshita allan þann tíma sem við eigum slík meðaltöl reiknuð.

Í viðhenginu má lesa úrval blaðafrétta af veðrinu (af timarit.is) - textinn er sleiktur og í honum talsvert af óleiðréttum mislestrum - .  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Akureyrarveðrið - blaðafréttir