Fáeinar seigar málsgreinar um þrumuveður

Það hefur alllengi verið ætlan ritstjórans að troða ritgerð um þrumuveður inn í hungurdiska - en ekkert orðið úr því. Þetta er einfaldlega svo langur texti að samantekt hans rúmast ekki innan þeirra tímamarka sem leyfð eru í ritun pistlanna.

Tilefni þess að minnst er á þrumuveður einmitt nú er að undanfarna þrjá daga hefur eldingaskráningarkerfi bresku veðurstofunnar numið slæðing af eldingum yfir Íslandi. Það skráir ekki nærri allar eldingar sem hér verða - en samt. Ekki er algengt að eldingar mælist hér dag eftir dag. - En breska kerfið hefur undanfarna daga mælt tugþúsundir eldinga sama daginn í námunda við Bretlandseyjar og svæðið þar austur af. Heldur verða okkar þrumuveður ómerkileg í samanburði.

Hér að neðan kemur orðið hræðilega, mættishiti, fyrir æ ofan í æ (æ, æ). Mættishiti er sá hiti sem loft hefur eftir að hafa verið flutt úr sinni hæð niður undir sjávarmál (1000 hPa). Hann er stundum (subbulega) kallaður þrýstileiðréttur hiti og leiðir okkur í allan sannleika um það hvort loft er kalt eða hlýtt. Hann gerir mögulegt að bera saman hita í efri loftlögum og niður undir jörð á jafnréttisgrundvelli. Mættishiti vex ætíð upp á við. Geri hann það ekki leiðréttir lofthjúpurinn þá uppákomu snarlega með því að snúa sér við - þannig að hærri mættishitinn snúi upp.

Þrumuveður verða einmitt til þegar veðrahvolfið fer að velta sér, mættishiti í neðri hluti þess verður svipaður og mættishitinn í efri hlutanum. Þau fylgja því óstöðugu lofti og (i) því óstöðugra sem loftið er og (ii) því hærra sem veltingurinn nær og (iii) því meiri raki sem er í loftinu, því öflugri eru veðrin.

Síðdegisskúrir koma helst hér á landi þegar veðrahvolfið er óvenju kalt, þá á loft sem hlýnar við snertingu við hlýtt jarðaryfirborð möguleika á að komast hátt upp. Það lyftist allt þar til það kemst upp undir loft með hærri mættishita.  

Þótt Ísland sé lítið er hitamunur oft talsverður milli inn- og útsveita á góðum sumardögum. Stöðugleikinn er þá mun minni yfir landinu en umhverfis það. Ef mættishiti í háloftunum yfir Íslandi lækkar minnkar stöðugleikinn og fyrir kemur að hann verður nægilega lágur til að íslenska meginlandsupphitunin rjúfi „múrinn”. Sá múr rofnar mun oftar yfir meginlöndunum á sumrin þó mættishiti þar í háloftum sé oftast nokkru hærri en hér vegna þess að þar er hann því hærri í neðstu lögum. 

En undanfarna daga hefur mjög kalt háloftaloft ráðist suður um Bretlandseyjar og lent ofan á röku, hlýju lofti úr suðri og suðaustri. Lágúr mættishiti lenti þar með ofan á háum - sem gengur ekki.

Við höfum setið undir svipuðum veðrahvarfakulda og bretar en hlýja raka loftið hefur alveg vantað. Kalda loftið er heldur þurrbrjósta. En samt voru sunnlensku demburnar í dag (föstudag 29. júní) býsna snarpar.

Nú mætti rita langan pistil um hinar mismunandi tegundir þrumuveðra utanlands og innan - en lesendum er vægt að sinni.