Aldur landsdægurmeta

Stöðugar fréttir berast frá útlöndum um hitametafall, langoftast er verið að tala um met sem tengjast almanaksdegi, hæsti eða lægsti hiti sem mælst hefur viðkomandi almanaksdag, ýmist þá á einstökum veðurstöðvum eða í heilu landi. Það er oft erfitt að ráða í raunverulega merkingu þessara frétta. Þess er til dæmis sjaldan getið hversu löng mælitímabil er miðað við. 

Það gefur auga leið að fyrsta ár sem mælingar eru gerðar á stöð eru hámarks- og lágmarksmet slegin á hverjum degi. Næsta ár verða þau færri - og svo koll af kolli. Á stöð sem athugað hefur í hálfa öld má búast við um 7 hámarks- og 7 lágmarksdægurmetum ár hvert - haldist veðurfar nokkurn veginn óbreytt. Fari veðurfar hlýnandi má búast við því að ný hámarksmet verði flein en lágmarksmetin. Um þetta höfum við fjallað hér á hungurdiskum oftar en einu sinni. „Sæmilegt“ samband reynist milli hlutfalls fjölda nýrra hámarks- og lágmarksdægurmeta á landinu og meðalhita ársins. 

Fyrir allmörgum árum bjó ritstjóri hungurdiska til skrá yfir hæsta og lægsta hita sem mælst hefur á landinu alla daga ársins. Þessi skrá er ekki endilega mjög traustvekjandi. Í henni er fjöldi mælinga sem varla myndu standast nákvæma skoðun. Kemur margt til sem við skulum ekki ergja okkur á hér og nú. Annað sem verður að hafa í huga er að mælihættir hafa breyst á þeim tíma sem lagður er undir. Hámarksmælar voru á fáum stöðvum á árum áður (lágmarksmælar fleiri) auk þess sem mæliskýli hafa breyst. Þrjár aðaltegundir skýla (og fáeinar sjaldgæfari) hafa verið í notkun. Allar tegundirnar hafa kosti og galla, gallarnir koma helst fram einmitt þegar meta er að vænta. Hefðu mælingar verið gerðar á nákvæmlega sama hátt, á sama tíma dags, í eins skýli og með sams konar hitamælum allan tímann væri metaskráin örugglega öðruvísi heldur en hún er - og álitamál önnur (þau yrðu þó alltaf einhver). 

Það sem hér fer að neðan eru ekki harðkjarnavísindi - meira til gamans gert. Ritstjórinn gæti alveg haldið áfram og skrifað fjölmarga pistla um þetta mál - sumir þeirra eru beinlínis að biðja um að vera skrifaðir (og aðrir hafa þegar verið birtir). En það er bara svo margt sem er á biðlistanum. 

Að þessu sinni látum við nægja að líta á tvær myndir (línurit) - nokkuð óvenjuleg. 

Hér má sjá „aldur“ landshámarkshitameta Íslands. Á lóðrétta ásnum eru ártöl, en lárétti ásinn fer í gegnum árið, frá 1. janúar til vinstri til 31. desember til hægri. Við sjáum að elstu dægurmetin hafa haldið út allt frá því á 19. öld, það elsta sett 1885. Yfir veturinn eru mjög fá hámarksdægurmet eldri en 1970 - telja má þau á fingrum beggja handa. Langflest eru þrautseigu metin í kringum sólstöðurnar - og einnig er mikið um gömul met í september. 

Meðalártalið er 1987. 

Lágmarksdægurmetamyndin er nokkuð öðru vísi. Þar eru mjög gömul met talsver fleiri og auk þess má sjá að mjög fá lágmarksdægurhitamet hafa verið sett á síðari árum - en þó eru þau þarna, einna flest í júní og ágúst. Meðalártalið er 1968, 19 árum eldra en hámarksmetameðalárið. Sýnir að meira hefur verið um hámarkshitamet á síðari árum heldur en lágmarksmet. Hér er eingöngu miðað við byggðir landsins. Hálendisathuganir voru fáar fyrr en eftir 1995 og ef við bætum þeim athugunum við fjölgar nýlegum lágmarkshitalandsmetum, meðalárið færist frá 1968 til 1978. Sýnir þetta vel að fjölgun stöðva á köldum stöðvum hefur auðvitað áhrif. 

En minnum aftur á það að saga hámarks- og lágmarkshitamælinga á landinu er ekki einsleit og að sum (eða jafnvel mörg) dægurmetanna standast varla skoðun.