Kuldaskeið nútíma (söguslef 19)

Orðið nútími er hér í jarðfræðilegri merkingu (sumir nota stórt N) það er að segja tímabilið frá lokum síðasta jökulskeiðs til okkar daga. Þetta eru um 11 þúsund ár. Í dag verður slefað um kuldaskeið nútíma eins og þau hafa verið göldruð út úr þokunni í fáeinum greinum þar sem maður að nafni Heinz Wanner er fyrsti höfundur.

Wanner og ritstjórinn eru gamlir samstarfsmenn í veðurfarssöguþykkninu - snertiflöturinn var að vissu leyti 18. öldin. Meðan sá sem þetta skrifar hefur haldið sig nær eingöngu í veðurmælingum lenti Heinz í veðurvitnafræðum - og hefur á síðustu árum gefið út nokkrar greinar í samstarfi við fjölda manns um veðurfar á nútíma (þeim jarðfræðilega). Að þessu sinni er aðeins vitnað í tvær þeirra - þær eru fleiri.

Sú frá 2008 (sjá lok pistilsins) er „nauðsynlegur“ bakgrunnur fyrir þá sem vilja fara út í smáatriði málsins (en þau eru fjölmörg). Myndirnar tvær hér að neðan eru hins vegar fengnar að láni úr nýrri greininni (2011).

Höfundar greinarinnar frá 2011 leggja út í það fen að telja saman kuldaköst sem minnst er á í nærri 50 greinum um veðurlag nútíma - víðs vegar um heiminn. Fyrst eru þau merkt á blað eins og myndin hér að neðan sýnir.

Það er helst að þessi mynd minni á gamla rúllu úr sjálfspilandi píanói en hún er samt nokkuð skýr. Lárétti ásinn sýnir þúsundir ára frá okkar tíma en sá lóðrétti breiddarstig jarðar. Tilgangur þessarar myndar er fyrst og fremst sá að skýra út hvernig síðari myndin er gerð. Þar hefur fjöldi kuldakasta á hverju tímabili verið lagður saman og kemur þá í ljós hvenær þau hafa komið flest á sama tíma á flestum breiddarstigum.

Blái ferillinn sýnir það. Greinilegt er að kuldaköstin hafa komið í klösum - en síðan er eitthvað undirliggjandi suð. Lárétti ásinn er sami tímakvarði og áður. Bleikleiti ferillinn sýnir aftur á móti svokallaðar Bond-sveiflur í magni ísamalar í djúpsjávarkjörnum á Atlantshafi. Ísamöl (ird) er eins og nafnið bendir til möl (eða frekar grófur sandur) sem fátt nema ís hefur getað borið langt suður fyrir þau ísútbreiðslumörk sem við eigum að venjast. Magn ísamalar virðist hafa komið í hrinum með um 1500 ára bili. Tölurnar á myndinni eiga við Bond-sveiflur sem hafa hlotið sérstök númer. Það er álitamál hvort kuldakastavísitalan og ird-virknin falla saman.

Rétt er að minnast á að enginn hitamælir er borinn saman við línuritið þannig að langtímaleitni hitans er marklaus á myndinni. Kuldaköstin eru eingöngu kaldari heldur en skeiðin fyrir og eftir.

Bláu, lóðréttu böndin á myndinni sýna sex kuldaskeið sem höfundar telja hafa gengið yfir frá því að ísöld lauk. Eru þau sem hér segir (ártöl fyrir okkar daga):

		byrjar	endar		okkar tímatal
1		8300	8100
2		6400	6200
3		4600	4300
4		2800	2600
5		1650	1450		300 til 500
6		650	450		1300 til 1500

Ekki ber að taka tímamörkin allt of hátíðlega. Í greininni eru einnig birtar myndir sem sýna jökla- og þurrkavísitölur unnar á sama hátt, sem hvor um sig eru byggðar á tugum vísindagreina. Þegar allt er saman komið má e.t.v. fara að giska á ástæður kastanna. Þær kunna að vera mismunandi. Wanner og félagar eru með vangaveltur þar um - en þegar saman kemur hópur manna sem getur varla verið alveg sammála verður útkoman heldur loðin málamiðlun. Kannski samt sú skásta sem býðst vilji menn hafa sitt nokkurn veginn á hreinu.

En okkur ber að virða tilraunina og þá miklu vinnu sem liggur að baki. Fleira verður e.t.v. um þetta fjallað síðar.

Vitnað er í:  

WANNER, H., J. BEER, J. BÜTIKOFER, T.J. CROWLEY, U. CUBASCH, J. FLÜCKIGER, H.GOOSSE, M. GROSJEAN, F. JOOS, J.O. KAPLAN, M. KÜTTEL, S.A. ÜLLER, I.C.PRENTICE, O. SOLOMINA, T.F. STOCKER, P TARASOV, M. WAGNER and M. WIDMANN,2008: Mid- to Late Holocene climate change: an Overview, Quaternary Sci. Rev., 27, 1791-1828, DOI:10.1016/j.quascirev.2008.06.013.

WANNER, H., SOLOMINA, O., GROSJEAN, M., RITZ, S.P., and JETEL, M., 2011: Structure and origin of Holocene cold events, Quaternary Science Reviews 30 (2011) 3109-3123