Leiðindi í kortunum

Nú nálgast lægð landið, verður óvenjudjúp miðað við árstíma ef trúa skal spám - þó ekki metdjúp. Henni virðist ætla að fylgja þó nokkuð illviðri miðað við árstíma - það gefa öfgavísar evrópureiknimiðstöðvarinnar alla vega til kynna.

Evrópureiknimiðstöðin reiknar tvisvar á dag 50 spár 15 daga fram í tímann og þuklar jafnframt á útkomunni og segir frá ef farið er nærri eða fram úr því sem mest hefur orðið í samskonar spám sem ná til síðustu 20 ára. Oft er ein og ein af spánum 50 með eitthvað útogsuðurveður - og telst það ekki til tíðinda.

En stundum gefur stór hluti spánna 50 til kynna að eitthvað óvenjulegt kunni að vera á seyði. - Líkur á því að svo sé raunverulega aukast eftir því sem styttra er í hið óvenjulega. Reynslu þarf til að geta notað þessar upplýsingar í daglegum veðurspám. Sú reynsla mun byggjast upp - og til munu þeir sem orðnir eru vanir menn.

Nú ber svo við að vísar þriggja veðurþátta, hita, úrkomu og vindhraða, veifa allir fánum í spám sem gilda á föstudaginn kemur, 17.júlí.

w-blogg140720a

Hér er reynt að spá fyrir um hvort 24-stunda úrkomumagn er nærri metum. Tveir vísar eru sýndir - hér kallaðir útgildavísir (lituðu svæðin) og halavísir (heildregnar línur). Líkanið veit af árstíðasveiflu úrkomunnar - sömuleiðis veit það að úrkoma á vestanverðu Norðurlandi er að jafnaði mun minni heldur en sunnanlands.

Hér verða vísarnir ekki skýrðir frekar, en þess þó getið að veðurfræðingum er sagt að hafa varann á ef útgildavísirinn (litirnir sýna hann) fer yfir 0,9 - og sömuleiðis ef halavísirinn (nafnið vísar til hala tölfræðidreifingar) nálgast 2,0 - hér rýfur hann þau mörk á allstóru svæði (heildregnu línurnar) og fer alveg upp í 3,8 við utanvert Ísafjarðardjúp. Útgildavísirinn er stærri en 0,9 á allstóru svæði líka - dekksti brúni liturinn.

Orðið „útgildavísir“ er þýðing á því erlenda „extreme forecast index“, EFI, en „halavísir“ reynir að íslenska „shift of tail“, SOT. - Þýðingar þessar hafa ekki öðlast hefðarrétt (né annan) og aðrar (og vonandi betri) munu e.t.v. sýna sig síðar.

Útgildavísar evrópureiknimiðstöðvarinnar auðvelda mjög mat því hversu óvenjulegir veðuratburðir sem koma fram í spám eru. Vísarnir byggja á reynslu - „vita“ hversu algengt það veður er sem verið er að spá. Það er hins vegar með þessa vísa eins og annað, rétt er að trúa þeim ekki í blindni og greinilegt að talsverða reynslu þarf til að meta þær upplýsingar sem þeir vísa á. Fullvíst er að vaktveðurfræðingar Veðurstofunnar eru frekar með fingur á púlsinum hvað þetta varðar heldur en ritstjóri hungurdiska (hann er alinn upp í öðrum heimi).

w-blogg140720b

En hitavísar eru líka óvenjulegir. Á dökkfjólubláa svæðinu er verið að spá metkulda (miðað við árstíma - síðustu 20 ár eða svo). Rætist þetta mun snjóa á fjallvegum á Vestfjörðum - og Drangajökull fá gott fóður. 

w-blogg140720c

Vindavísar eru líka háir - ekki alveg jafnískyggilegir og hinir - svo ber að hafa í huga að líkanið veit af því að vindur er að jafnaði minni í júlí heldur en að vetrarlagi - sá vindur sem spáð er kæmi varla eins sterkt fram á vísum í janúar.

Sé litið á mælitölur eins og þykkt, sjávarmálsþrýsting, hæð 500 hPa-flatarins og hita í 850 hPa-fletinum virðist ritstjóra hungurdiska að það sé ekki verið að spá metum - en hann tekur þessa vísa þó alvarlega þannig séð. Ámóta veður gerði kannski síðast snemma í júlí 2014 - ef einhver skyldi muna það. Þá var talsvert um skriðuföll - bæði á Vestfjörðum, Norðurlandi og á Austfjörðum - auk þess sem hvassviðri olli ferðafólki vandræðum og setti strik í reikninginn við mótshald.

En eins og venjulega tekur ritstjóri hungurdiska fram að hann stundar ekki veðurspár lengur. Það gerir Veðurstofan hins vegar (og fleiri til þess bærir aðilar). Eru þeir sem eitthvað eiga undir veðri hvattir til þess að fylgjast vel með spám og hugsanlegum aðvörunum og láti hugleiðingar hungurdiska ekki trufla sig. 

 


Illviðrið 9. til 10.júlí 1970

Mjög kalt var í júlímánuði fyrir 50 árum. Vorið hafði verið umhleypingasamt, miklar rigningar syðra í maí og tíð talin óhagstæð, en skárri norðaustan- og austanlands. Ritstjóra hungurdiska er það minnisstætt að þessum maímánuði fylgdi annað bragð en öðrum almanaksbræðrum hans um þessar mundir. Svo var auðvitað hið óvænta Heklugos sem hófst í maí - alveg utan dagskrár. Júní var almennt talinn hagstæður - þó voru þurrkar taldir til ama norðaustanlands og víða var kal í túnum. Oft var kalt við sjávarsíðuna um vestanvert Norðurland eftir hafís vetrarins. 

Ágúst þótti nokkuð hagstæður víðast hvar - en þarna inn á milli skaust hinn kaldi og illviðrasami júlímánuður. Á fjölmörgum veðurstöðvum varð hann hinn kaldasti sem menn þekktu og situr enn í því sæti. [Í viðhenginu er listi sem sýnir í hvaða kuldasæti mánuðurinn er á þeim stöðvum þar sem mælingar voru gerðar]. 

Nokkur hríðarveður gerði á heiðum og það snjóaði jafnvel líka í byggð. Umferð á hálendinu var þó mun minni en gerist nú á síðari árum, en hrakninga ferðamanna var getið í fréttum í öllum þessum veðrum og ófærðar á fjallvegum bæði norðaustanlands og á Vestfjörðum. 

w-blogg130720a

Myndin sýnir lægsta loftþrýsting á landinu á þriggja klukkustunda fresti allan mánuðinn (rauður ferill). Við sjáum að fáein myndarleg lægðakerfi gengu yfir, það öflugasta þann 16. og 17. Grái ferillinn sýnir mun á hæsta og lægsta þrýstingi á landinu á hverjum tíma. Þarna má sjá þrjú veruleg illviðri. Það er hið fyrsta af þessum þremur sem er til lauslegrar umfjöllunar hér, norðanillviðrið 9. til 10. Þá varð bruninn hörmulegi á Þingvöllum sem minnst var nú á dögunum. Lægðin sem kom um miðjan mánuð - og var sú dýpsta olli aðallega útsunnanhvassviðri - nokkuð sem er óvenjulegt á þessum árstíma, óvenjulegra en norðanveðrin. Síðasta illviðrið gerði þann 22. og 23. - af norðri og norðaustri. Í norðanveðrunum báðum snjóaði langt niður í hlíðar - og jafnvel niður í byggð eins og áður sagði - og í lok útsynningsveðursins líka. 

w-blogg130720b

Gervihnattamyndir þessara ára voru öllu óskýrari en þær sem við nú eigum að venjast. Hér má sjá ljósmynd sem tekin er um hádegi 9.júlí. Þá var lægðarsveipur á leið til norðvesturs og síðar norðurs fyrir suðaustan land. Sennilega eru þarna fleiri en ein lægðarmiðja. Landið rýfur þunnan blikubakka í vesturjaðri lægðakerfisins - og má með góðum vilja sjá til jarðar á Suður- og Vesturlandi. Þéttari bakki er síðan þar fyrir austan og var hann á ákveðinni leið til vesturs síðdegis og að kvöldi þessa dags.

w-blogg130720c

Endurgreining japönsku veðurstofunnar sýnir stöðuna nokkurn veginn eins og hún var um miðnætti - að kvöldi fimmtudagsins 9. Greiningin nær úrkomunni á landinu norðaustanverðu mjög vel [hún mældist mest 43,7 mm á Húsavík] - en missir hins vegar alveg af úrkomubandinu sem teygði sig til suðvesturs um vestanvert hálendið allt til Suðvesturland - en það var hið óvenjulega við þetta veður. 

w-blogg130720d

Hér má sjá hæð 500 hPa-flatarins kl.18 þann 9 - þykktin er að vanda sýnd með litum. Djúp háloftalægð er fyrir suðaustan land og virðist beina mjög hlýju lofti úr austri í átt til landsins. Efri hluti þessa hlýja loftstraums hefur náð yfir landið og valdið úrkomunni suðvestanlands - neðar var mjög kaldur straumur lofts úr norðri, sem ekki sést vel á þessari mynd - og endurgreiningin vanmetur. 

w-blogg130720e

Kortið (skýrist heldur sé það stækkað) sýnir veðurathuganir á miðnætti að kvöldi þess 9. Úrkoma [grænmerkt] nær þá allt suður að Eyrarbakka og sömuleiðis er úrkoma í Reykjavík (talin skúr þar). Rokhvasst er á Stórhöfða (55 hnútar - um 28 m/s) og úrkoma í grennd. Hríð er á Hveravöllum og hiti aðeins um frostmark. Á Akureyri er hitinn aðeins 5 stig og 3 stig á norðanverðum Vestfjörðum. 

Þegar úrkomumælingar lágu fyrir um morguninn kom í ljós að hún var 36,1 mm á Þingvöllum eftir nóttina. Á Mógilsá í Kollafirði var hún enn meiri, 41,5 mm. Á Reykjavíkurflugvelli mældist hún aðeins 2,3 mm, en 16,2 mm í Elliðaárstöðinni - skammt undan, 29,6 mm á Mosfelli og 16,3 í Stardal. Slydda var um nóttina á þeim stöðvum sem úrkoma var mest - í þann mund sem hún var áköfust. Í Stardal var ekki snjór á túninu um morguninn, en alhvítt niður í fjallsrætur segir athugunarmaður. Ekki festi á Þingvöllum, en svo vildi til að landsmót hestamanna var að hefjast í Skógarhólum. Þar urðu verulegir erfiðleikar um nóttina og gránaði jörð - alhvítt varð að sögn í Bolabás undir Ármannsfelli. Það fréttist af hrossum sem drepist höfðu í vosbúð, og ekki nema fjórðungur tjalda uppistandandi eftir nóttina. Tjaldið hafði fokið ofan af hollendingunum sem komu að brennandi húsinu og gerðu síðan viðvart. 

w-blogg130720f

Klippan hér að ofan er bakhlið dagblaðsins Tímans og fengin af timarit.is. Þar er fjallað um ástandið við Skógarhóla þá um morguninn. 

Fréttin af brunanum er ritstjóra hungurdiska minnisstæð - og í röð þeirra óvæntustu sem hann man. En honum er líka minnisstæð loftsýn sem hann varð vitni að kvöldið áður. 

Hafði verið við kvikmyndasýningu í Borgarnesbíói - en man ekki hvaða mynd var þar sýnd. Sýningu lauk ekki fjarri kl.23 um kvöldið. Þegar komið var út var einkennileg birta - og fólk stóð og horfði í norðvesturátt til sólarlagsins. Þar blasti við sýn sem ritstjórinn hafði aldrei séð áður og hefur aldrei aftur séð síðan - ljósgræn sól - í nokkru mistri - skein frá skýlítilli himinræmu við Ljósufjöll á Snæfellsnesi undir blikubakkann áðurnefnda. Þegar komið var á holtið heima - ekki langt frá samkomuhúsinu - blasti önnur sýn við, í þetta sinn í gagnstæðri átt - reyndar í átt til Þingvalla - sýndist sem þar væri gríðarhá kirkjuhvelfing ljósboga prýdd - ógleymanlegt.

Löngu síðar áttaði ritsjórinn sig á því hvað hér var á ferðinni. Blikubakkinn var nokkuð vindskafinn - en úr honum féll úrkoma sem gufaði strax upp skammt neðan hans - þó nægilega langt neðan við til að regnbogi myndaðist - en það var erfitt að gera sér grein fyrir því - aðeins hæsti hluti bogans var sýnilegur - að auki gerði hin grænleita birta sólar bogann torkennilegan. 

Bogabrot af þessu tagi hefur ritstjórinn séð síðar - og þar með hvelfinguna miklu - en í þó í öllu „eðlilegra“ sólsetri - líka eftirminnilegt að sjá regnboga þar sem er eiginlega enginn annar litur en rauður. Þetta er ekki algengt - en ekki þó sárasjaldgæft eins og sólin græna. Ekki er gott að segja hvers vegna sólin tók sér þennan lit - hélt lengi vel að þetta væri ryk eftir hálendisvinda og uppblástur dagsins - en er þó ekki alveg viss. Þetta gæti t.d. verið reykur - annað hvort eftir skógarelda einhvers staðar í annarri heimsálfu - nú eða þá einhverjar loftkenndar afleiðingar Heklugossins sem nýlokið var - ekki gott að segja.

w-blogg130720g

Rifja má upp að þessi jökulkaldi júlímánuður ýtti undir hugmyndir um kólnandi veðurfar. Til gamans birtum við hér klippu úr grein sem birtist í Tímanum þann 25.júlí þetta ár og framhald hennar kom í sama blaði daginn eftir. Áhugasamir geta lesið á timarit.is. 


Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

Bloggfærslur 14. júlí 2020

Um bloggið

Hungurdiskar

Höfundur

Trausti Jónsson
Trausti Jónsson
Höfundur er veðurfræðingur og áhugamaður um veður.

Færsluflokkar

Mars 2024
S M Þ M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Nýjustu myndir

  • w-blogg200324b
  • w-blogg200324a
  • Slide10
  • Slide9
  • Slide8

Heimsóknir

Flettingar

  • Í dag (29.3.): 27
  • Sl. sólarhring: 68
  • Sl. viku: 425
  • Frá upphafi: 2343338

Annað

  • Innlit í dag: 23
  • Innlit sl. viku: 383
  • Gestir í dag: 22
  • IP-tölur í dag: 21

Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar

Eldri færslur

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband