Líður að því

Nú finnst ritstjóranum aðeins fáeinir dagar síðan hann og fleiri starfsmenn veðurfarsdeildar Veðurstofunnar sátu og reiknuðu út meðaltöl fyrir árabilið 1961 til 1990, en þau hafa lengst af síðan verið notuð sem viðmið þess sem telst hlýtt eða kalt hér á landi. Nú styttist í að þeir fáeinu liðnu dagar verði orðnir að 30 árum og að þessu „nýja“ viðmiði verði burt kastað fyrir annað sem þá nær til áranna 1991 til 2020. Er ritstjórinn þá í sporum fyrirrennara síns, Öddu Báru Sigfúsdóttur sem talaði um það 1991 að hún væri rétt nýbúin að reikna meðaltal áranna 1961 til 1990 - og bætti því reyndar við að það fyrsta sem hún gerði á Veðurstofunni, þá sem nemi, hefði verið að taka þátt í reikningi meðaltala áranna 1901 til 1930. [Ískyggilega er annars orðið stutt frá landnámi Íslands].  

Í tilefni væntanlegra tímamóta ætlar ritsjórinn nú lauslega að rifja upp eldri hitameðaltöl. Svo lengi sem hann man hefur um þau staðið ákveðið þras. Svo hittist nefnilega gróflega á að það skipti um veðurfar ekki löngu eftir að meðaltalið 1931 til 1960 tók gildi - það kólnaði mikið, á landsvísu voru 25 ár tímabilsins 1961 til 1990 kaldari heldur en „meðaltal“ - kannski ekki mjög heppilegt. Svipað hefur átt við síðan meðaltal áranna 1961 til 1990 tók völdin. Af 28 árum sem liðin eru síðan þá eru 27 ofan meðallags. Sama var á árunum 1931 til 1960, 29 þeirra ára voru ofan meðallags áranna 1901 til 1930. Reynslan sýnir að sú hugmynd að 30 ár nægi til að „festa“ meðaltal er röng. Framtíðin hefur alltaf verið frjálsari til athafna en menn hafa viljað vera láta. Hvort hið nýja meðaltal, 1991 til 2020, verður eitthvað þægara heldur en þau fyrri skal því ósagt látið. 

Landfræðiáhugi 19.aldar krafðist meðalhita og þegar leið á öldina fóru að sjást tölur um meðalhita á Íslandi. Mikið var vitnað í 14 ára ársmeðaltal úr Reykjavík (1823 til 1836), 4,1°C, byggt á mælingum Jóns Þorsteinssonar landlæknis sem danska Vísindafélagið tók saman og gaf út á bók 1839. Þess má geta að með núverandi reikniaðferðum fáum við út að meðalhiti þessara ára í Reykjavík hafi verið 3,8 stig, en meðalhiti alls mælitíma Jóns (fram til 1854) reiknast 4,1 stig - rétt eins og menn voru að vitna í um þær mundir. 

Á nokkrum stöðum er tíundað á þessum árum að ársmeðalhiti á Akureyri sé 0,0 stig. Ekki alveg ljóst hvaðan sú tala er fengin - hugsanlega einhverjar niðurstöður strandmælingaflokksins sem mældi á Akureyri 1807 til 1814 - við fáum vissulega lága tölu út úr þeim mælingum, +0,9 stig, reiknað með okkar aðferðum. Mælingar sem Bókmenntafélagið og danska vísindafélagið stóðu fyrir þar á árunum 1846 til 1854 sýndu hins vegar 2,8 stig (reiknað með okkar aðferðum), langt ofan við núllið sem oftast var vitnað í. 

Á árunum 1874 til 1881 birti danska veðurstofan hitavik í Stykkishólmi í ársriti sínu Meteorologisk Aarbog (aðgengilegt á timarit.is). Gefa þau til kynna að ársmeðalhiti þar hafi talist 2,7 stig. Ekki kemur beinlínis fram hvert viðmiðunartímabilið var. Ritstjóri hungurdiska heldur að það hafi byrjað 1852 og e.t.v. náð til 1873 (handskrifuð úrvinnslugögn virðast benda til þess). Síðari tíma reikningar segja meðalhita í Stykkishólmi árin 1852 til 1873 hafa verið 2,9 stig - litlu munar.

Eftir 1881 er vik ekki að finna í árbókinni. Í þeim dönsku gögnum sem Veðurstofa Íslands varðveitir eru tvær handskrifaðar töflur um meðalhita á íslenskum stöðvum. Sú eldri nær til áranna 1874 til 1892. Kannski er þetta elsta formlega meðaltalið. 

Myndin skýrist nokkuð sé hún stækkuð. Fyrst er nafn stöðvar, síðan árafjöldi sem liggur að baki meðaltalsins. Næstu 12 dálkar sýna meðalhita almanaksmánaðanna, síðan koma árstíðirnar fjórar, vetur, vor, sumar og haust og loks er dálkur sem sýnir ársmeðalhitann. Ekki er vitað hvenær þessir reikningar voru gerðir. Meðalhiti í Stykkishólmi er hér talinn 2,7 stig, við fáum nú út 2,8 stig fyrir sama tímabil. Hér eru engar tölur frá Reykjavík, en ársmeðalhiti í Hafnarfirði talinn 3,7 stig. Við fáum nú út 3,6 stig í Reykjavík á þessu tímabili(miðað við Veðurstofutún). 

Næsta heimild nær yfir meðalhita áranna 1874 til 1901. Taflan - og síðari töflur má finna í viðhengi þessa pistils. Þeir sem opna skjalið og leita að Reykjavík finna hana alveg neðst á fyrstu síðu, meðalhiti reiknast 4,2 stig, 0,5 stigum hærri en við nú segjum hann hafa verið á þessu tímabili, en við miðum við Veðurstofutún, taflan segir að meðalhiti í Hafnarfirði sé 3,9 stig. Í töflunni má einnig sjá landsmeðalhita og hita á landinu norðan- og sunnanverðu. Landsmeðalhiti reiknast 2,5 stig - reyndar sá sami og ritstjóri hungurdiska fær nú út fyrir sama tímabil. 

Taflan birtist síðan prentuð í 2.bindi Lýsingar Íslands eftir Þorvald Thoroddsen. Hann birti einnig ársmeðalhitakortið hér að neðan. Tölur í sviga byggja á mælingum fárra ára (yfirstrikaðar í töflunni).  

Næstu hitameðaltalatíðindi voru nokkuð falin. Strax og útgáfa Veðráttunnar hófst 1924 mátti lesa vik hitans frá meðallagi í hverjum mánuði og gat þá hver sem er fundið meðaltölin. Taflan sem lá til grundvallar birtist þó ekki á prenti fyrr en í ársyfirlitinu 1939 og í ljós kom að hún náði til 50 ára, frá 1873 til 1922. Í haus töflunnar sagði: „Hitalag (normalhiti, meðallag) 1873 til 1922“. Þar sagði einnig:

Hitalagið hefir verið reynt að lagfæra með samanburði á hitamælingum stöðvanna, svo að það væri sem næst meðallagi áranna 1873 — 1922, jafnvel þótt lofthitinn á mörgum stöðvanna hafi eigi verið mældur þessi árin, og meðalhitinn á síðari árum hafi oftast nær verið hærri.

Árið 1939 voru hin nýju hlýindi búin að standa í meir en áratug og greinilegt að hitafar hafði eitthvað breyst, flestir mánuðir voru ofan meðallags. Afsökunartóns gætir í tilvitnuninni hér að ofan. Í töflunni (í viðhengi) má sjá að að meðalhiti í Reykjavík er talinn 3,9 stig, 0,1 stigi hærri en í þeirri töflu sem nú er notuð fyrir sama tímabil, ársmeðaltal áratugarins 1929 til 1938 í Reykjavík reiknuðu menn sem 5,3 stig. 

Í ársyfirliti Veðráttunnar 1945 segir svo:

Á þingi alþjóðaveðurfræðistofnunarinnar í Varsjá 1935 var lagt til, að meðaltöl loftvægis, lofthita, úrkomu, raka o.fl. fyrir veðurathugunarstöðvar víðsvegar um heim, skyldu reiknuð eins fljótt og unnt væri fyrir tímabilið 1901—'30 og notuð til samanburðar við athugun á loftslagssveiflum. Meðaltöl hafa verið reiknuð á veðurstofunni fyrir þær stöðvar, sem fært þótti, með hliðsjón af þeim fáu stöðvum, sem hafa haft samfelldar athuganir allt tímabilið. Þar sem telja má þessi meðaltöl áreiðanlegri en þau eldri, sem miðuð eru við eldra tímabil (1873—1922), hafa þau jafnframt verið tekin í notkun til samanburðar við mánaðarmeðaltöl í „Veðráttunni“, “

Vik sem birtust í Veðráttunni frá 1945 til 1961 miðuðust því við 1901 til 1930, en á árunum 1924 til 1944 var miðað við 1873 til 1922. Næst fréttist svo af nýjum meðaltölum 1962, en þá voru þau birt í ársyfirliti Veðráttunnar og náðu til 1931 til 1960. Sömuleiðis höfðu verið teknar upp nýjar aðferðir við reikning mánaðarmeðalhita og hafa þær verið notaðar síðan. Um meðaltöl fyrir Reykjavík var sagt sérstaklega: 

Hitamælingar í Reykjavík voru gerðar i Landssímahúsinu 1931—1945, i Sjómannaskólanum 1946—1949 og á Reykjavíkurflugvelli frá 1950. Gerðar voru samtíma athuganir á Reykjavíkurflugvelli og í Sjómannaskólanum í eitt ár og þær mælingar notaðar til að áætla hita á flugvellinum þau ár sem athugað var í Sjómannaskólanum. Við samanburð á athugunum á flugvelli og í Landssímahúsi voru notaðar mælingar við Elliðaárstöð og á Víðistöðum, og hiti á Reykjavíkurflugvelli árin 1931—1945 áætlaður samkvæmt þeim samanburði. Hitameðaltalið fyrir Reykjavík er þannig miðað við Reykjavíkurflugvöll öll árin. 

Þegar á leið kom upp nokkur óþreyja með tölurnar frá 1931 til 1960, þóttu eiga illa við veðurfarið og þótti beinlínis niðurdrepandi að hlusta sífellt á yfirlýsingar um að hiti væri undir meðallagi. Þó alþjóðaveðurfræðistofnunin hafi haldið sig við 1931 til 1960 þar til 1991 fóru ýmis önnur tímabil að sjást á alþjóðavísu. Margar þjóðir fóru að miða við 1951 1980 og sást það meðaltal í ýmsu samhengi hér á landi. Svipað er nú á síðustu árum. Ekki fyrir löngu kom beiðni frá alþjóðaveðurfræðistofnuninni um að Veðurstofan reiknaði út meðaltöl áranna 1981 til 2010. Var það gert en ekki hefur þótt taka því að nota það - svo stutt er í hið nýja tímabil 1991 til 2010. 

Eins og áður er sagt er framtíðin frjáls, en „erfiðara“ verður þó fyrir ársmeðalhitann í Reykjavík að vera jafnoft ofan við 5,1 stig nýja meðaltalsins heldur en ofan við 4,3 stig meðaltalsins 1961 til 1990. Meðalhiti áranna 1931 til 1960 reiknast 4,9 stig - miðað við Veðurstofutún. Meðalhiti síðustu tíu ára er hins vegar 5,4 stig. 

Eins og þeir sem fylgst hafa grannt með loftslagsumræðunni vita er sjaldan skýrt hvers konar meðaltöl eða viðmið eru notuð. Fáum (eða engum) virðist ljóst hver grunnviðmið eru - og einnig er misjafnt hvað átt er við þegar rætt er um heimshitameðaltöl. Þeir sem hafa haft þolinmæði til að lesa textann hér að ofan ættu e.t.v að átta sig á vandanum. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• hitameðaltöl - nokkur tímabil

Hlýindi

Undanfarna daga hefur verið mjög hlýtt á landinu. Ógrynni stöðvardægurhámarksmeta hefur fallið, meira að segja á stöðvum sem athugað hafa mjög lengi. Mánaðarmeta er þó varla að vænta því haustið sækir að og langflest hitamet septembermánaðar eru sett fyrir miðjan mánuð, síðari hluti mánaðarins á litla möguleika á að gera betur. 

Það sem er einna óvenjulegast hér í Reykjavík eru næturhlýindin, sólarhringslágmarkshitinn hefur ekki farið niður fyrir 10 stig í 6 sólarhringa í röð. Slíkt hefur aðeins einu sinni gerst áður svo seint í mánuðinum, það var 1941. Sú syrpa endaði þann 25. og stóð í sjö daga. Við eigum nú möguleika á að jafna það met - eða jafnvel gera enn betur.  

Sólarhringsmeðalhiti á landinu hefur nú þegar verið ofan 10 stiga í 6 daga í röð - kannski bætist sá sjöundi við þegar þeim núlíðandi (miðvikudegi) er lokið. Meðalhámarkshiti landsins hefur verið ofan 13 stiga í fimm daga í röð - við vitum ekki um slíkt úthald svo seint í september (að vísu nær gagnaröðin sú aðeins aftur til 1949).