Af dægurmetauppskeru árið 2018

Það sem hér fer á eftir er að miklu leyti endurtekið efni frá því í fyrra (9.janúar 2018) og hitteðfyrra (30.janúar 2017) og reyndar enn líka fyrir þremur árum(21.janúar 2016) - en látum það fljóta - tölur eru auðvitað nýjar. Vægast sagt nördalegt efni. 

Uppgjör ársins 2018 stendur yfir - í þetta sinn er það dægurmetauppskeran. - Stöðugt verið að tala um dægurmet í alþjóðlegum fréttum bæði af hitabylgjum og kuldaköstum. Jafnvel eru einkennileg og harla tæknileg hugtök eins og hitabylgjuhlutfall eða hlutfall á milli hita- og kuldameta orðin fréttnæm í skotgrafahernaði þeim sem tengdur er veðurfarsbreytingum.

Eins og áður sagði er í fréttum að utan er oft gert talsvert úr svonefndum dægurmetum - hæsta eða lægsta hita sem mælst hefur á einhverri veðurstöð ákveðinn dag ársins. Ein og sér segja þessi met lítið - en geta samt falið í sér skemmtileg tíðindi. Hafi verið mælt mjög lengi á stöðinni verða þessi tíðindi eftirtektarverðari. Svipað má segja um mjög miklar metahrinur - daga þegar dægurmet falla um stóra hluta landsins.

Talning leiðir í ljós að alls féllu 2817 hámarksdægurmet á almennu sjálfvirku stöðvunum hér á landi á árinu 2018 - séu þær stöðvar sem athugað hafa í 5 ár eða meira aðeins taldar með. Lágmarksmetin urðu hins vegar 2815 - nærri jafnmörg. Hlutfallslega (miðað við fjölda stöðva) eru þetta samtals lægstu tölur á viðmiðunartímabilinu öllu (frá 1996). Árið var sum sé ekki sérlega metavænt - hvorki til kulda né hita. Hármarksmetin voru færri 2015, en þá voru lágmarksmet hins vegar fleiri en oftast áður.

Hlutfall hámarks- og lágmarksmeta er mjög breytilegt frá ári til árs og hlýtur að segja okkur eitthvað? Meir en 62 þúsund dægurmet hvorrar tegundar eru skráð alls á tímabilinu frá 1996 til 2018 - 

Lítum nú á línurit sem sýnir hlutfall hámarksdægurmeta af heildinni frá ári til árs.

Aðeins þarf að doka við til að skilja myndina - lárétti ásinn sýnir ár tímabilsins. Lóðrétti ásinn til hægri sýnir landsmeðalhita, það gerir rauðstrikaða línan einnig. Hlýjust eru árin 2003, 2014 og 2016, en 2015 var hins vegar ámóta kalt og árin fyrir aldamót. Árið 2018 er í miðjum hóp, meðalhiti stöðvanna var 4,5 stig.

Lóðrétti ásinn til vinstri sýnir hlut hámarksdægurmeta af summu útgildametanna (hámarks og lágmarks). Hlutur lágmarksmetanna fæst með því að draga frá einum.

Við sjáum að allgott samband er á milli hámarksmetahlutarins og landsmeðalhitans. Hámarkshitametin eru líklega fleiri þegar almennt er hlýtt í veðri.

Eftir því sem árunum fjölgar verður erfiðara að slá metin 62 þúsund. Þrátt fyrir það er á þennan hátt hægt að fylgjast með veðurfarsbreytingum. Skyndileg breyting á veðurlagi á hvorn veg sem er - nú eða í átt til öfga á báða bóga kæmi fram við samanburð við hegðan metanna síðastliðin 23 ár. - En því nenna nú fáir nema útnörd - eins og ritstjóri hungurdiska - varla að slíkt eftirlit verði í forgangi hjá því opinbera (þrátt fyrir tal um veðurfarsbreytingar).

Við skulum líka líta á línurit sem sýnir samband hámarksmetahlutarins og landsmeðalhitans.

 

Lárétti ásinn markar hámarksmetahlutinn, en sá lóðrétti meðalhitann. Punktadreifin raðast vel og reglulega í kringum beina línu - því fleiri sem hámarkshitametin eru miðað við þau köldu, því hlýrra er árið. Fylgnistuðull er 0,92, nánast hægt að mæla landsmeðalhitann með því að reikna hlutfallið. En við skulum ekki venja okkur á að líta alveg hugsunarlaust á dreifirit sem þetta - athugum t.d. að hlutur hámarksmeta getur ekki orðið hærri en 1,0. Skyldi árið þegar landsmeðalhiti nær 6,14 stigum verða algjörlega lágmarksmetalaust? - eða árið þegar landsmeðalhitinn fellur niður í 2,7 stig - skyldu þá nákvæmlega engin hámarkshitamet verða sett?

Við þurfum ekki að fara lengra aftur í tímann en til 1983 til að finna lægri landsmeðalhita en 2,7 stig - og árið 1979 var hann ekki nema 1,8 stig. - Það var ábyggilega ekki mikið um hámarkshitamet þessi ár. - En þau eru samt til og standa enn á þeim fáu stöðvum sem athugað hafa allan tímann. Sé eingöngu miðað við þær stöðvar er hámarksmetahlutur ársins 1979 0,05, en 0,14 árið 1983. Bæði árin lenda langt neðan við þau sem við sjáum á línuritinu - við þyrftum að breyta rammanum stórlega til að koma þeim fyrir. 

En fleira nördalegt kemur fram í metaskránum. Hvaða daga féllu flest dægurmet? Svarið sem gefið var í fyrra hefur breyst - hvað hámarksmet varðar. Þá var jóladagur 2005 á toppnum, hann átti 90 prósent hámarksmeta stöðvanna - en nýliðinn jóladagur, 2018, var nægilega hlýr til þess að stela metum fjölmargra stöðva - við það féll jóladagur 2005 niður af topp-10. 

Nú eru tveir samliggjandi dagar, 25. og 26.febrúar 2013 á toppnum. Þeir eiga 87 prósent af dægurmetum þessara daga. Við getum rifjað upp hvað hungurdiskar sögðu á sínum tíma (26.febrúar 2013): 

„Óvenjuleg hlýindi gengu yfir landið í dag (mánudag) og standa þau fram eftir þriðjudegi um landið austanvert og því ekki útséð með áframhaldandi met. Því met féllu, m.a. hefur hiti aldrei áður orðið jafnhár í febrúar í Reykjavík. Kemur það met ofan í janúarmetið á sama stað. Merk tíðindi. - Nýtt dægurmet fyrir landið var einnig sett í dag (15,3°C á Seyðisfirði) - en talsvert vantaði upp á að landsmet febrúarmánaðar (18,1 stig) væri slegið. Það er líka óvenjulegt að hvergi var frost á veðurstöð á landinu í dag - ekki einu sinni á Gagnheiði eða Brúarjökli“.

En enn er sami dagur á toppi lágmarksmetalistans, 30.apríl 2013, hirðir 96 prósent dægurmeta þess dags stöðvanna - hlutfallstalan var 94 prósent í pistlinum í fyrra - en eftir það bættust við stöðvar inn á fimmta ár og urðu þarmeð mettækar - og hækkuðu hlutfallið. Um þetta merkilega kuldakast fjölluðu hungurdiskar - dögum saman - því kuldinn hélst í marga daga. Auðvelt er að fletta þessum fróðleik upp - hafi einhver þrek til.