Ritstjóraþus

Koma nú í hug orð Þórðar Kristleifssonar kennara á Laugarvatni, rituð í tímaritið Veðrið 2.tölublað 1959:

Því mun almennt haldið fram, að á landi okkar sé tíðarfar ákaflega breytilegt. En þó mætti tilfæra ótal dæmi þess, að oft geti verið mjög langviðrasamt. Við, sem höfum skyggnzt til veðurs með leikmannsauga um áratugi, höfum veitt því athygli, að heil sumur, jafnvel heil ár eða ár eftir ár ríkir sams konar veðurfar: heiðríkja og blíðviðri eða stilla viku eftir viku, mánuð eftir mánuð, eða skuggar, regn og snær leika lausum hala og láta þá oft eigi hlut sinn fyrr en i fulla hnefana. 

Tíðarfar þessa sumars sem nú er hálfliðið hefur verið óvenjulegt, ekki er hægt að neita því, sérlega drungalegt um landið sunnan- og vestanvert, en hlýtt og hagstætt í flestan máta austanlands. Gætir nokkurrar óþolinmæði meðal fjölmargra dimmsveitunga - en kannski eru austlendingar farnir að kvíða þeim umskiptum sem óhjákvæmilega munu koma þar um síðir. 

Þó ástandið sé venju fremur þrálátt er samt ekki hægt að halda því fram að í þráviðri þessu (eða langviðri sem Þórður nefnir) einu og sér leynist einhver vísbending um breytt veðurfar. Þó framtíðin eigi sig sjálf og muni örugglega færa okkur ýmsar óvæntar breytingar og vendingar í veðri er í raun ekkert um slíkt hægt að segja að svo stöddu. Þessi fullyrðing ritstjórans byggir einkum á því að hann hefur svo oft heyrt þessa sömu fullyrðingu áður - af svipuðu tilefni. Þráviðrakaflarnir sem hann man eru nefnilega býsna margir - og hver þeirra hefur sungið með sínu lagi.  

Miklar breytingar urðu í veðurlagi upp úr 1960 - þær man ritstjórinn næsta vel - og sömuleiðis ýmsa þætti umræðunnar sem fylgdi í kjölfarið. Hinn almenni og viðtekni sannleikur var að veður hefði skipast til eldri hátta - sagt var að þeir einkenndust af aukinni tíðni fyrirstöðuhæða og að tíðni slíkra hæða væri meiri og þær væru þrálátari í köldu veðurfari heldur en hlýju. Hringrás lofthjúpsins yrði lengdar(bauga)bundnari sem kallað er. 

Gott og vel. Þessu var auðvitað almennt trúað. Hægt var á þennan hátt að kenna kólnandi veðurfari um bæði þrálát kuldaköst sem og óvenjulegar hitabylgjur. Hinir miklu þurrkar og hitar í Vestur-Evrópu, kuldarnir miklu í Norður-Ameríku austanverðri 1977 og 1978 og mörg önnur óáran féllu ljómandi vel að þessum hugmyndum. 

Árið 1981 vöknuðu menn síðan upp af værum blundi. Hiti á norðurhveli jarðar var allt í einu orðinn hærri en dæmi voru um áður. - Enda tók ný tíð við. Það bætti í hlýnunina um og fyrir 1990 - sérstaklega í fjölmiðlaþéttum löndum - og það sem mest var um vert að breiddarbundna hringrásin bætti töluvert í sig. Allt var að ganga eftir - kenningin virtist halda. Fyrirstöður virtust falla og vestanáttin færði með sér hlýindi bæði vestanhafs og austan. (Ekki hér og á Grænlandi). Þessi umskipti hlutu að vera óhjákvæmilegur fylgifiskur hnattrænnar hlýnunar (sem var að vísu alveg raunveruleg). 

En veturinn 1995 til 1996 varð nokkuð erfiður - hlýr, en samt fyrirstöðuflæktur. Nokkrum árum síðar var vissa um tengsl lengdarbundinna hringrásartilhneiginga við hitafar á norðurhveli ekki lengur fyrir hendi. 

Síðan eru liðin allmörg ár. Hringrás ársins 2010 varð mjög afbrigðileg - gríðarþrálát fyrirstaða við Grænland sérstaklega áberandi. Grænlandsfyrirstöður urðu svo þrálátar um nokkurra ára skeið að farið var að halda því fram í alvöru að það væru þær sem væru hið sanna merki framtíðarveðurlags - Grænlandsjökull tók líka undir það með mikilli bráðnun.

Ritstjóri hungurdiska fjallaði oft um þessar merkilegu fyrirstöður áranna 2010 til 2012 í pistlum og þrákelkni þeirra. 

Það er óvenjuþrálát fyrirstaða yfir Skandinavíu og þar í grennd sem ráðið hefur veðurlagi við norðanvert Atlantshaf í sumar. Enn og aftur heyrist nú söngur í blænum um að slíkar fyrirstöður fylgi óhjákvæmilega hlýnandi veðurfari á heimsvísu - (og geti þannig valdið kólnun staðbundið) - eins og allir séu löngu búnir að gleyma því að þær áttu einmitt að fylgja köldu heimsveðurlagi. - Meira að segja heyrast sögur um að fyrirstaða á þessum ákveðna stað sé framtíðin (vetur, sumar, vor og haust). Fyrir örfáum árum átti slík framtíðarfyrirstaða hins vegar heima við Grænland - fjölmargir virtust vissir um það. 

Eftir stendur að umtalsvert hefur hlýnað í heiminum á síðustu 150 árum, langlíklegasta skýringin er sú mælanlega breyting sem orðið hefur á geislunareiginleikum lofthjúpsins  vegna mikillar losunar gróðurhúsalofttegunda sem lofthjúpurinn hefur ekki undan að losa sig við. Við skulum þó varast í lengstu lög að tengja hlýnunina hugsunarlítið við allt sem fyrir verður - slíkt er bæði þreytandi og villandi.  

Já, það er langviðrasamt á Íslandi - þó veðrið breytist hratt frá stund til stundar.