Af (íslenska) vetrarhitanum í góulok

Í gær (þriðjudag 20. mars) hófst einmánuður, síðasti mánuður íslenska vetrarmisserisins, en það hefst sem kunnugt er með fyrsta vetrardegi seint í október og stendur til sumardagsins fyrsta - seint í apríl. 

Almannarómur segir veturinn nú hafa verið kaldan fram undir þetta. Sannleikur þess máls fer nú dálítið eftir því hvernig á það er litið. Ritstjóri hungurdiska hefur nú reiknað meðalhita vetrarins til þessa - frá fyrsta vetrardegi og til síðasta góudags - í Reykjavík. Hann reyndist vera +0,7 stig, -0,8 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára og næstlægstur sama tíma á öldinni. Kaldari voru þessir mánuðir veturinn 2001 til 2002, +0,6 stig.

En sé meðaltalið miðað við lengri tíma, t.d. árin áttatíu frá 1931 til 2010 reynist hitinn nú vera nákvæmlega í meðallagi. 

Myndin sýnir meðalhita tímans frá fyrsta vetrardegi til góuloka í Reykjavík á árunum 1872 til 2018. Fáeina daga vantar inn í nokkur ár snemma á öldinni og hefur enn ekki verið bætt úr því. Við sjáum að flestir vetur á tímanum 1881 til 1920 voru kaldir, síðan tók hlýrra skeið við - reyndar nokkuð breytilegt, en fjórir vetur skera sig úr með hlýindi, 1928 til 1929, 1941 til 1942, 1945 til 1946 og 1963 til 1964. Þá tók aftur við svalari tími - þó ekki eins kaldur og hafði ríkt milli 1880 og 1890. Kaldast á síðari tímum var í Reykjavík upp úr 1980. Frá og með 2002 hlýnaði aftur og hefur haldist hlýtt síðan. Á þessu seinna hlýskeiði eru það veturnir 2002 til 2003 og 2016 til 2017 sem skera sig úr - svipað og þeir fjórir sem hlýjastir voru á fyrra hlýskeiði. 

Hvað næst gerist vitum við að sjálfsögðu ekki en ef við tökum fyrra hlýskeið okkur til fyrirmyndar fer að vera með nokkrum ólíkindum hversu langur tími er nú liðinn frá síðasta kalda vetri - með meðalhita þessara fimm mánaða undir núllinu. Sá síðasti slíkra var 1996 til 1997. Á fyrra hlýskeiði liðu mest 13 ár á milli vetra með hita undir núlli, en nú eru þeir sum sé orðnir 21 í röð. 

En einmánuður lifir enn - sumardagurinn fyrsti er ekki fyrr en 19. apríl. 

Meðalháloftakort ársins 2017

Við lítum nú á kort sem sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins á Norður-Atlantshafi árið 2017 og vik hennar frá meðallagi áranna 1981 til 2010.

Heildregnu línurnar sýna meðalhæð 500 hPa-flatarins, en litir sýna hversu mikið hún víkur frá meðallagi. Bleiku litirnir vísa á hæð yfir meðallagi, en bláir sýna hvar hún var undir því. Af vikamynstrinu má ráða afbrigði háloftavinda. 

Jákvæð vik eru ráðandi á mestöllu svæðinu. Hvort við sjáum hér hina almennu hlýnun veðrahvolfsins eða eitthvað meira staðbundið getum við ekki sagt út frá þessari einu mynd. Hin almenna hlýnun ein og sér belgir veðrahvolfið út og hækkar þar með alla háloftafleti. Segjast menn hafa séð þessa hækkun í heimsmeðaltölum. 

Staðbundin hæðarvik og vikamynstur ráða mjög miklu um hitafar frá ári til árs. Ef jákvæð vik eru meiri fyrir norðan land en sunnan, eins og hér, táknar það að austlægar áttir hafa verið algengari í háloftum en þær eru að jafnaði. Við slík skilyrði er úrkoma tiltölulega mikil austanlands miðað við meðallag, en minni vestanlands. Austlægu áttirnar eru að jafnaði hlýrri en þær vestlægu. 

Árið áður, 2016, var austanátt líka meiri en að meðaltali á árunum 1981 til 2010.

Hér mótaði „kaldi bletturinn“ sunnan Grænlands kortið að nokkru, sem hann gerði hins vegar ekki á síðasta ári. En austlægar áttir voru líka mun tíðari en venjulega árið 2016 og við landið er háloftastaðan býsnalík. Hæðarvikið þó lítillega meira 2016 heldur en 2017. 

Þykktarvik (ekki sýnd hér) voru líka ívið meiri 2016 heldur en 2017 og fyrra árið aðeins hlýrra heldur en það síðasta - á landsvísu munaði 0,3 stigum á árunum tveimur. 

Meira munar greinilega á árunum austur í Skandinavíu þar sem norðanáttir virðast hafa verið mun tíðari 2017 heldur en var 2016 og hæðin líka minni. 

Ekkert vitum við um þróunina næstu árin, en vísast mun veðrið eins og venjulega taka upp á einhverju óvæntu. 

Staðan eftir fyrstu 20 daga marsmánaðar

Talsverð umskipti urðu í veðrinu fyrir viku, það hlýnaði alla vega umtalsvert þannig að hiti í mánuðinum er sem stendur ofan við meðallag síðustu tíu ára víða á landinu, þar á meðal í Reykjavík. Meðalhiti fyrstu 20 dagana er þar +1,6 stig og er það +0,4 stigum ofan meðallags sömu daga síðustu tíu ára og +0,9 stigum ofan meðallagsins 1961 til 1990 og í 7. sæti hita á öldinni. Á 144-ára listanum er hitinn í 40. sæti.

Dagarnir 20 voru í Reykjavík hlýjastir 1964, meðalhiti þá 6,4 stig, en kaldastir voru þeir 1891, -5,8 stig.

Á Akureyri er meðalhiti fyrstu 20 dagana -0,3 stig, -0,4 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára, en +0,6 ofan meðallags áranna 1961-1990.

Að tiltölu hefur verið hlýjast á Þingvöllum, hiti +0,9 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára, en kaldast að tiltölu hefur verið á Hveravöllum, -0,9 stig neðan meðallags.

Mánuðurinn telst enn mjög þurr syðra, úrkoma hefur mælst 9,8 mm í Reykjavík og er það um 15 prósent meðalúrkomu. Sömu dagar hafa aðeins fimm sinnum sýnt minni úrkomu en nú, síðast 1999. Úrkoma norðanlands er ofan meðallags.

Sólskinsstundir hafa ekki mælst margar síðustu daga í Reykjavík, en eru þó orðnar 105,2 og hafa mælst fleiri aðeins fimm sinnum, flestar 1947, 142,9.