Vetrarkoma í Stykkishólmi 1846 til 2017

Þetta er framhald á pistli sem birtist hér á hungurdiskum fyrir viku. Hann fjallaði um „vetrarkomu“ á landinu á árunum 1949 til 2017. Þar má sjá skilgreininguna sem notuð var. Henni er hér beitt á hita í Stykkishólmi, en við höfum daglegar upplýsingar um hann allt aftur til 1846. - Haustið 1919 vantar þó. Megingalli fyrri pistils var sá að í hann vantaði að mestu upplýsingar um ástandið á hlýskeiðinu mikla á 20.öld. Hér er bætt úr því.

Við skulum taka fram að meðalhiti í Stykkishólmi er lítillega hærri heldur en landsmeðaltalið þannig að til að gæta fulls samræmis við fyrri reikninga hefðum við ef til vill átt að miða við +0,5 stig en ekki 0,0 við ákvörðunina - en við erum að leika okkur en ekki að básúna einhvern sannleika.

Lárétti ásinn sýnir ár, en sá lóðrétti er dagatal. Vetur sem byrjar snemma liggur lágt í línuritinu, en sá sem seint byrjar fær langa súlu. Það hefur nokkrum sinnum gerst í Stykkishólmi að vetrarbyrjun (eins og hún er skilgreind hér) dregst fram yfir áramót. Síðast gerðist slíkt 2016 og upphaf vetrarins er inni í janúar - eða jafnvel febrúar eins og átti sér stað 1956 - þá auðvitað febrúar 1957. 

Rauði ferillinn markar 10-árakeðjur - þar má sjá greinilega tímabilaskiptingu, þó vissulega sé mjög mikill breytileiki frá ári til árs allan tímann. Kuldaskeiðið eftir 1960 kemur mjög vel fram - vetur hófst þá yfirleitt meir en hálfum mánuði fyrr á haustin en bæði fyrir og eftir - ekkert ósvipað og var á 19.öld. Það vekur reyndar athygli að á þessari mynd lýkur kuldanum meir en áratug áður en ársmeðalhitameðaltöl sýna, eða strax haustið 1984. 

Meðaldagsetning vetrarkomu fyrir tímabilið í heild er 4.desember, en hefur á þessari öld verið 15.desember. Reikna má leitni fyrir allt tímabilið og hefur vetrarkomu seinkað um 12 daga á öld að jafnaði á þessum 170 árum rúmum. 

Hitasveiflur á þessari öld

Það sem hér fer á eftir er að miklu leyti endurtekið efni - þó uppfært. Við lítum á 12-mánaða keðjumeðaltöl hita í Reykjavík frá 1996 þar til nú í septemberlok og berum saman við landsmeðalhita.

Mikil hlýindi hafa verið ríkjandi hér á landi allt frá árinu 1996 - árið 1995 er utan og neðan myndar (meðalhiti aðeins 3,8 stig í Reykjavík). Mestu hlýindin hófust þó ekki fyrr en á árinu 2002 - en síðan kólnaði nokkuð aftur - 12-mánaða keðjur fóru þá rétt niður fyrir 5,0 stig. Síðan hlýnaði strax aftur - nokkuð kólnaði um stund 2013 og aftur 2015, en árið 2016 og fyrri hluti 2017 varð hiti nærri því eins hár og 2003. Síðan hefur kólnað nokkuð aftur - þó ekki enn eins mikið og 2015.

Tólf-mánaðameðaltalið stendur nú í 4,8 stigum og lækkar trúlega niður í 4,5 stig þegar október verður kominn í hús. Stafar það af því að október í ár verður líklega nokkuð kaldari en sami mánuður í fyrra - en hann var hlýr. Nóvember og desember 2017 voru hins vegar ekki í sama hlýindaflokki þannig að auðveldara verður fyrir sömu mánuði í ár að keppa við þá. En um það vitum við auðvitað ekki neitt. 

Ef við förum í leitnileik sjáum við að það hefur hlýnað um 0,6 stig á síðustu 20 árum, eða 3 stig á öld - haldi svo áfram. Oft hefur verið fjallað um þau mál hér á hungurdiskum og ætíð minnt á að leitni segir ekkert um framtíðina - hún er frjáls að sínu.

Þó hlýindin hafi gengið yfir allt landið (leitni landshitans er nánast hin sama) er samt fróðlegt að líta á hvernig Reykjavík hefur staðið sig miðað við landsmeðaltal.

Lóðrétti kvarðinn sýnir mismun hita í Reykjavík og byggðameðaltals ritstjóra hungurdiska. Að jafnaði er um 1 stigi hlýrra í Reykjavík en landsmeðaltalið. Reyndar er talsverð árstíðasveifla í þeim mun. Mestu munar í apríl, en minnstu í desember, janúar og september. Af myndinni sjáum við að síðasta ár hefur verið kalt í Reykjavík miðað við landið í heild, munurinn ekki nema 0,6 stig og hefur ekki verið jafnlítill síðan árið 2000. Það var 2012 og 1998 sem Reykjavík var hvað hlýjust miðað við landið í heild. 

Ýmsum kann að finnast síðustu 12 mánuðir hafa verið svalir, en sannleikurinn er sá að 4,8 stig er bærileg tala sé litið til langs tíma. Myndin hér að neðan sýnir þetta að einhverju leyti.

Hér má sjá þau 12-mánaða tímabil þegar hiti hefur verið hærri en síðustu 12 mánuði - allt sem kaldara er er skorið burt. Við sáum á fyrri mynd að hiti hefur oftast (þó ekki alltaf) verið hærri en nú á þessari öld - og kemur það líka vel fram á þessari. Á tímabilinu 1965 til 2000 kom rétt aðeins fyrir að 12-mánaða hiti yrði meiri en 4,8 stig - þá var talað um hlýindi. Það var algengara á árunum 1925 til 1965 - en samt aldrei samfellt í líkingu við það sem við höfum lifað á þessari öld - aðeins stakir toppar skera sig úr. Og fyrir 1925 var það aðeins árið 1880 sem rétt reis upp úr kuldanum (og fáein ár önnur fyrr á 19.öld).