Smáhugleiðing um veðurlag í þarnæstu viku

Fjölmiðlar nútímans eru alltaf fullir af fréttum um það sem væntanlega mun gerast í næstu viku eða næsta mánuði og taka þær meiri og meiri tíma frá fréttum af atburðum sem þegar hafa gerst. Ritstjóri hungurdiska getur svosem skilið þessa spááráttu - en reynslan segir honum þó að varlegt sé að treysta fréttum úr framtíðinni. 

Það á auðvitað líka við um veðurspár - veðurreiknimiðstöðvar hafa þó náð meiri árangri í að segja fyrir um framtíðina en flestar aðrar. Mörk hins vitræna eru þó ekki langt úti í framtíð og mörkin á milli reikninga og að því kemur að óvissan verður jafnmikil og sú sem glímt er við þegar spil eru dregin úr hatti eða teningum kastað. 

Samanburður á spám og raunveruleika bendir þó til þess að skárra sé að taka mark á reikningum heldur en spilum nokkrar vikur fram í tímann - jafnvel lengri tíma ef sátt er við loðið orðalag. Eftir að þeim ójósu tímamörkum er náð er vafalítið að vel orðaðar véfréttir verða bestar - þær sem eru best orðaðar staðfestast í misminni „spáþega“ og verða þar með réttar.

En fjölviknaspár evrópureiknimiðstöðvarinnar eru með þeim ósköpum gerðar að eigi menn einhverra langtímahagsmuna að gæta borgar sig að taka mark á þeim - þrátt fyrir að þær bregðist oftar en ekki. Í fljótu bragði kann það að hljóma ólíkindalega - en veltið samt vöngum yfir þessu.

Fjölviknaspár reiknimiðstöðvarinnar eru settar fram á tiltölulega skýran hátt - en eru hins vegar í reynd afskaplega loðnar - rétt eins og véfréttir fortíðar - og í reynd treystir reiknimiðstöðin dálítið á misminnið líka því með því að senda frá sér hverja spána á fætur annarri ruglast allt venjulegt fólk í ríminu og man aldrei hvað er hvað. 

En lítum til gamans á spá um veðurlag í þarnæstu viku. Hér er spáð um hæð 500 hPa flatarins og þykktina. Til hægðarauka birtir reiknimiðstöðin líka þykktarvik - sem segja okkur hversu mikið hiti í neðri hluta veðrahvolfs víkur frá meðallagi árstímans.

Nokkuð skýr spá. Kuldapollurinn Stóri-Boli í miklum ham - þó hann liggi í sínu heimabæli. Sendir hann jökulkalt heimskautaloft út yfir Atlantshaf - og í átt til okkar. Veðrahvolfshiti hér á landi 2 til 3 stig undir meðallagi (mest suðvestanlands - minna eystra). Kannski þýðir þetta élja- eða snjóatíð um landið sunnan- og vestanvert? Eða eru almennari umhleypingar undirliggjandi með mjög köldum dögum á stangli og svo hláku og stormi þess á milli. 

Við vitum líka að meiri líkur en minni eru á að þessi spá sé röng - en hún gæti verið rétt og hollast að trúa því þar til annað kemur upp - því við getum varla giskað betur. 

Áratugurinn 1911 til 1920 - 3

Þegar ritstjóri hungurdiska fór að grúska í veðri og leggja sig eftir umræðum um það fyrir meir en hálfri öld var enn fjöldi manna á góðum aldri sem mundi áratuginn 1911 til 1920 vel. Fjórir meiriháttar veðuratburðir áratugarins komu ítrekað við sögu þeirra.

1. Rigningasumarið mikla 1913

2. Lambadauða- og kuldavorið 1914

3. Frostaveturinn mikli 1918

4. Snjóaveturinn mikli 1920

Hefði ritstjórinn komist í kynni við fólk að norðan og austan hefði snjóflóðatíðin 1919 örugglega bæst við - en um hana hefur hann aðeins fræðst af bókum og veðurgögnum. 

Nú er komið að loftþrýstisveiflum áranna 1911 til 1920. Til að kynnast þeim lítum við á nokkuð hlaðna mynd. Þeir sem vilja rýna betur í hana geta sótt mun skýrara eintak í viðhengi pistilsins (pdf-skrá). 

Almennt má segja að fyrstu 25 ár 20. aldar hafi fremur einkennst af lágum loftþrýtingi við Ísland heldur en háum. En hluti þeirra ára sem hér er fjallað um eru þó mikilvæg undantekning.

Hér má sjá þrýstibreytingar á árunum 1911 til 1921. Sýndur er landsmeðalþrýstingur hvers mánaðar (súlur) - meðalárstíðasveifla tímabilsins 2008 til 2017 er notuð til viðmiðunar (rauðbrún lína). Hér á landi sveiflast þrýstingur mjög eftir ársíma - er hæstur vor og snemmsumars, en lægstur í desember og janúar. 

Stöku sinnum bregður út af þessum reglulega andardrætti. Um slík þrýstiandvörp hafa hungurdiskar reyndar fjallað nokkrum sinnum áður og tengjast þau truflunum á bylgjugangi vestanvindabeltisins. Venjulega eru háloftavindar mjög breiddarbundnir sem kallað er - fylgna breiddarbaugum í stórum dráttum, en eiga það til að taka stórar sveigjur til norðurs og suðurs. Þá er talað um að hringrásin leggist með lengdarbaugum - verði lengdarbundin, norðan- og sunnanáttir verða tíðari en vant er.

Þessar sveiflur í bylgumynstrinu eru nokkuð til umræðu þessi árin og gjarnan spyrtar saman við hnattræna hlýnun af mannavöldum. Ekki skal ritstjóri hungurdiks aftaka þann möguleika að svo sé - hefur reyndar lýst þeirri skoðun sinni að líkur á slíkri truflun vegna hlýnandi veðurlags á norðurslóðum séu mestar að sumarlagi. Ástæðu ákveðinnar varfærni hans á þessu sviði er að finna í fortíðinni - í eldri umræðu. 

Fyrir 40 árum eða svo var líka talað um þessa sömu óreglu í bylgjugangi og lengdarbundna hringrás. Hún var þá tengd kólnandi veðurfari - þannig veðurlag átti að hafa verið ríkjandi á hinni svokölluðu litluísöld - (en það vonda nafn hefur valdið meira rugli en flest annað í veðurlagsumræðunni - sem er annað mál) - og var þá tengt kuldatíð. 

Veðurfar í heiminum tók áberandi hlýindastökk á árunum upp úr 1980 og síðan áfram. Í Evrópu og víðar voru vetrarhlýindi með eindæmum í kringum 1990 - (þá sátum við hins vegar enn í kulda). Hringrásin varð um það leyti mjög breiddarbundin - því var haldið fram að breytingin úr lengdarbundna skeiðinu 1960 til 1980 yfir í það breiddarbundna eftir það hlyti að tengjast hlýnandi veðurfari og hnattrænum veðurfarsbreytingum af mannavöldum. Og þá gekk yfir gríðarmikið NAO-fár - lágþrýstingur við Ísland hlaut að fylgja hlýnandi veðurfari - ekki efnilegt fyrir okkur héldu menn. 

Haustið 1995 vöknuðu menn svo við vondan draum - hið lengdarbundna sneri aftur rétt eins og ekkert hefði í skorist - en það hélt samt áfram að hlýna. Gamlir menn (eins og ritstjóri hungurdiska) verða dálítið hvumsa þegar þeir hugsa um þessar tískusveiflur - að kenna alla skammtímaviðburði veðurfarsbreytingum - jú, atburðir sem taka ár eða jafnvel heila áratugi eru líka skammtímabreytingar í veðurfarssögunni. 

En það er hins vegar óumdeilt að staðbundin aftök - hlý eða köld - tengjast oft (en ekki þó alveg alltaf) tiktúrum lengdarbundnu hringrásarinnar. Þannig var það líka fyrir 100 árum - og verður áfram um alla framtíð. Breiddarbundna hringrásin á líka sínar óvæntu aftakainnkomur - en það er önnur saga. 

En víkjum aftur að myndinni. Við sjáum að þrýstisveiflurnar eru nokkuð reglulegar fyrstu fjögur árin. Þrýstingurinn að vísu mjög lágur 1914 (rétt eins og í ótíðinni upp úr 1980). Sumarið í Evrópur í minnum haft - ekki aðeins vegna upphafs heimsstyrjaldarinnar. Árið 1915 verða umskipti og miklar truflanir koma í árstíðasveifluna. Þrýstingur féll eiginlega ekki neitt allt haustið 1915 (október það ár var líka sérlega hlýr - og hefur ekki orðið hlýrri síðan sums staðar á landinu). Október 1915 varð hlýjasti mánuður ársins í Grímsey - öðru sinni á mælitímanum (hitt skiptið var 1882). 

Áramótin 1915 til 1916 virtist allt vera að falla í venjulegan farveg - djúpar lægðir komust til landsins - og ollu athyglisverðum illviðrum. - En frá og með mars 1916 hrökk þrýstingurinn rækilega upp aftur. - Við borð lá síðan að veturinn 1916 til 1917 væri laus við djúpar lægðir (ekki alveg að vísu - en eins og sjá má vantar raunverulegan lágþrýstimánuð í línuritið þennan einkennilega vetur. 

Haustið 1917 virtist þrýstingur vera að falla til vetrarlágmarks á venjubundinn hátt, en hætti við í miðju kafi og desember 1917 og janúar 1918 voru háþrýstimánuðir - þvert ofan í það sem venja er á þeim árstíma. 

Febrúar 1918 náði hins vegar máli sem lágþrýstimánuður - sá fyrsti í tvö ár. Enginn raunverulegur lágþrýstimánður kom svo næsta vetur, 1918 til 1919 - og þrýstingur féll heldur ekki á eðlilegan hátt haustið 1919. - Eftir það urðu hins vegar gríðarleg umskipti, veturinn 1919 til 1920 var lágþrýstingur ríkjandi mestallan veturinn - og þessu óvenjulega háþrýstiskeiði loksins lokið. 

En það má telja víst að hnattræn hlýindi - eða hlýindi á norðurslóðum komu ekkert við sögu í þessari miklu truflun (síður en svo) - eins og við örugglega fengjum að heyra ef eitthvað ámóta gerðist nú. 

Næsti pistill verður erfiðari - þar reynum við að athuga hvort svonefndar endurgreiningar geta sagt okkur eitthvað - og þá hvað (er reyndar margt að varast). 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• loftþrýsimynd

Gæti verið óhagstæðari

Þó varla sé hægt að segja að tíðin sé með besta móti hefur hún heldur ekki verið sérlega slæm. Skafrenningur og ófærð hefur að mestu haldið sig við heiðarvegi en leiðinda hálkutíð hefur verið í byggðum og frost víða hlaupið í jörð í meira mæli en nú um nokkurra ára skeið. En samt hefur í meginatriðum farið vel með veður - frekar ræst úr en farið á versta veg þegar útlit hefur verið tvísýnt. 

Tímabilið frá jólum og fram til þorraloka er að jafnaði það illviðrasamasta hér á landi. Eftir það - fram til sumardagsins fyrsta fer vetri að halla. Þó sá tími sé í stöku ári sá erfiðasti og versti er hann það að jafnaði ekki. 

Nokkur blæbrigðamunur er á meginhringrás veðrakerfa á okkar slóðum í fyrstu þremur mánuðum ársins. Í janúar er heimskautaröstin í sinni suðlægustu stöðu - kalt loft á þá greiðastan aðgang að landinu. Í febrúar nær kuldapollurinn mikli yfir Kanada hins vegar gjarnan sínum mesta styrk - snýr hann háloftaáttum meira til suðvesturs og útsynningurinn er þá hvað ágengastur hér á landi - sömuleiðis vaxa líkur á myndun fyrirstöðuhæða. Í mars er veturinn farinn að gefa sig bæði í Bandaríkjunum og suður í Evrópu - en lítið sem ekkert á norðurslóðum. Háloftavindar verða aftur vestlægari eftir útsynningstíðina í febrúar og líkur á langvinnum norðanáhlaupum aukast hér á landi (páskahretatímabilið). 

En allt er þetta að meðaltali - einstök ár eru oftast hvert með sínum hætti. 

Þrátt fyrir umhleypinga að undanförnu hafa illviðri varla náð vetrarmáli svo nokkru nemi hingað til. Svo virðist ætla að verða áfram um hríð að minnsta kosti. Fjölmargar lægðir eru á hraðferð við landið um þessar mundir, en einhvern veginn virðist sem að þær verstu fari flestar hjá og hrjái aðra. 

Hér er þó langt í frá verið að halda því fram að ekkert sé að veðri - það er leiðinlegt að þurfa að varast hálku í hverju skrefi og að þurfa að sæta lagi við ferðalög á milli landshluta eða hætta á háska á heiðum ella. Best væri auðvitað að hægt væri að fara hvert sem er hvenær sem er. 

En lítum á spákort sem gildir síðdegis á laugardag, 27. janúar.

Hér eru fáar þrýstilínur við landið - vindur því trúlega hægur. Illskeytt lægð er hins vegar vestur af Noregi á hraðri ferð austur - án þess að koma sem heitir við sögu hér á landi. Í veðurlagi þar sem allt fer á versta veg hefði hún annað hvort komið yfir okkur - nú eða þá skilið eftir sig vestanhvassviðri með fannkomuslóða. 

Við sjáum að vísu slíkan slóða eða linda liggja vestur úr lægðinni yfir í hina grynnri á Grænlandshafi - töluverð snjókoma gæti leynst í honum - þó spár segi nú annað. Þeir sem eru vanir kortalestri sjá líka að smálægð leynist suðvestan við land (þar hefur teikniforritið sleppt L-i). Í vondum vetri myndi sú lægð dýpka og koma inn á landið suðvestanvert á aðfaranótt sunnudags með mikilli snjókomu og jafnvel vindi líka. - En nú hefur veðurreynd verið með öðrum hætti - að jafnaði eins lítið orðið úr og framast er mögulegt.

En veturinn gæti enn skipt skapi, hann er langt í frá búinn - dæmi eru í fortíðinni um slík skyndiskipti - að alltaf geri illt úr allri tvísýnu. Munið einnig að ritstjóri hungurdiska gerir engar veðurspár. Það gerir Veðurstofan hins vegar. Þeir sem eitthvað eiga undir veðri eiga ætíð að fylgjast með spám hennar - alveg sama hvað malað er á svonefndum samfélagsmiðlum.